De evolutietheorie van Darwin werd gepubliceerd tijdens de regering van koningin Victoria, de periode bij uitstek van het geloof in de vooruitgang. Dat de evolutie gericht was op het ontstaan van de mens en daarom een richting had van laag naar hoog was er als idee in die tijd niet uit te krijgen.

Toch houdt de evolutietheorie niet meer in dan dat soorten de neiging hebben zich door mutatie en selectie aan te passen aan hun omgeving. Verandert de omgeving dan verandert ook de richting van de evolutie en of je dat vooruitgang kunt noemen is maar de vraag. Vast staat wel dat bij cyclische veranderingen meer dan eens vergelijkbare maar niet verwante soorten zijn ontstaan die vervolgens dan weer uitsterven als de omstandigheden ze niet langer begunstigen. Een richting in de zin dat al van tevoren vaststaat wat er ooit uit zal komen, heeft de evolutie niet. Zoals uit een eikel een eikenboom en uit de combinatie van een mannelijke zaadcel en het eitje van een vrouw een mens komt, zo dacht men vroeger wel dat het ontstaan van de mens uit hominiden als het ware voorgebakken was, maar dat past niet in de theorie van Darwin.

Toch zit er wel een ontwikkeling in de evolutie van het leven en dat is een ontwikkeling die ook in de levenloze materie optreedt. De tweede wet van de thermodynamica brengt mee dat de hoeveelheid ordening in de kosmos voortdurend afneemt en er is reden om aan te nemen dat die wet al geldt vanaf het begin van het bestaan van het heelal. Toch neemt de ordening lokaal toe en is het leven zelf een vorm van ordening vergeleken bij levenloze materie. Er moet dus naast de wet van de toenemende entropie iets zijn dat die ordening mogelijk maakt. Het lijkt erop dat de evolutie theorie in een dergelijke mogelijkheid voorziet. Complexere entiteiten kunnen met elkaar concurreren daar waar simpele en gelijkvormige entiteiten dat niet kunnen. Als ze daarnaast mogelijkheden hebben om zich daadwerkelijk of schijnbaar te vermenigvuldigen kunnen ze de overhand krijgen boven simpeler entiteiten.

In de evolutie van het leven heeft zich een trendmatige verhoging van de complexiteit voorgedaan. Prokaryoten zijn de bouwstenen van eukaryoten en eukaryoten zijn onze cellen. Steeds dienen de entiteiten die in de ene fase zijn ontstaan als bouwstenen voor nieuwe en ingewikkelder entiteiten in een nieuwe fase. Dat is een vorm van progressie en de richting, die overigens onbepaald blijft is er een naar grotere complexiteit.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp