Een nationale IQ-test op de televisie geeft geen nauwkeurige meting voor de Intelligentie van individuen. Daarvoor gaat het allemaal te weinig professioneel. Maar het zegt toch wel wat.

Wat het bijvoorbeeld laat zien is dat de IQ-verschillen tussen mensen onderling veel groter zijn dan algemeen wordt aangenomen. Of Bonny St Claire werkelijk dommer was dan de chimpansee, die aan een eerdere test had meegedaan en die hoger scoorde, zullen we nooit weten, maar onmogelijk lijkt het niet. Wat wel vast staat is dat het verschil tussen de slimste en de domste mensen veel en veel groter is dan het verschil tussen de domste mensen en slimme mensapen en dat gelijkheid van mensen op dit terrein een sprookje is. Gaat het bij de gelijkheid niet om intelligentie, maar ergens anders om, waarom sluiten we dan dieren van die gelijkheid uit? Het antwoord is waarschijnlijk dat apen niet tot onze samenleving horen en domme mensen wel.

Mensen kunnen praten, en apen niet. Dat is op zich geen bewijs van grotere intelligentie van mensen, maar het maakt hun samenleving wel gemakkelijker te organiseren. Mensen onderscheiden zich van andere mensapen vooral door de kwaliteit van die samenleving. Kunnen praten is belangrijk, maar dat is maar een onderdeel van het georganiseerd kunnen samenwerken onder leiding van de bekwaamste apen. Die samenleving bepaalt de voorsprong van mensen op de rest. Dat daarom de bekwame apen die het functioneren van de samenleving bepalen veel meer binnenhalen dan de minder bekwamen lijkt best redelijk. Redelijk vooral, als hun bijdrage aan het functioneren van de samenleving als de enige maatstaf zou gelden. De bij prestaties te meten verschillen zijn veel groter nog dan de verschillen in IQ. Zij hebben de neiging extra te worden uitvergroot doordat bekwame mensen op plekken in de samenleving terecht komen waar hun hulpmiddelen ter beschikking staan om beter te presteren. Verschillen van een factor duizend of tienduizend in effectiviteit zijn niet ongewoon en de daadwerkelijke beloningsverschillen zijn veel kleiner.

De kwaliteit van de samenleving is voor de individuele overlevingskansen van een mens belangrijker dan zijn persoonlijke kwaliteiten. Die samenlevingskwaliteit wordt bepaald door de begaafdheden van de leidinggevenden, maar toch nog meer door wat men zou kunnen noemen het collectieve geheugen en de collectieve capaciteiten van de groep. De kwaliteit van de vorige generaties is belangrijker dan de kwaliteit van premier Rutte of van president Trump. Dat zou moeten betekenen dat bij de verdeling een groot deel van het nationaal inkomen naar de samenleving als zodanig hoort te gaan. Voor zover wij profiteren van de prestaties van het verleden zouden wij bovendien een verplichting hebben tegenover de toekomst. Een deel van ons collectieve inkomen zou horen te dienen voor het financieren van publieke dienstverlening en als investering in de toekomst. Dat gebeurt ook. Een reden om in te grijpen in de inkomensverdeling zoals die door de werking van de markt tot stand komt is dat niet. Het is de rechtvaardiging voor een belastingheffing met een licht progressie, een die bijvoorbeeld gelijk op loopt met het afnemend grensnut van inkomen.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp