Het boek van Manfred Gerstenfeld over de Holocaust, Judging the Netherlands bracht bij Toon Kasdorp herinneringen en overdenkingen naar boven.

De Holocaust heeft de Eerste Wereldoorlog vervangen als de meest significante inbreuk op het westerse ethische zelfbeeld. Zoals in het interbellum veel intellectuelen zich afvroegen of een samenleving nog toekomst had die een gruwel als de Eerste Wereldoorlog had toegestaan, zo gold dat na de Tweede Wereldoorlog voor de Holocaust, of zoals hij later is gaan heten, de Shoa.

Dat was direct na de afloop van de oorlog en van het nazidom nog niet het geval. De schok was zo groot geweest, dat na de oorlog tot aan de zestiger jaren toe, alle aandacht eerst gericht is geweest op een herstel van de vooroorlogse verhoudingen. Een overdenking en systematisering van wat er in de oorlog gebeurd was bleef een tijd lang achterwege.

Maar in de jaren zestig en zeventig werd dat anders. De vervolging van de joden die geleid heeft tot de uitmoording van zes miljoen joodse medeburgers in Europa is synoniem geworden met het absolute kwaad. In de geseculariseerde westerse wereld heeft de Holocaust de rol van de hel overgenomen en de nazi’s en Hitler die van de baarlijke duivel.

De behandeling van de joden meteen na de Tweede Wereldoorlog is in strijd met deze latere ontwikkeling. De joodse landgenoten, die uit de vernietigingskampen of uit de onderduik terugkeerden, werden behandeld zoals dat ook voor de oorlog gebeurde, met andere woorden bijna alsof er niets gebeurd was. Men wilde het kwaad dat was gebeurd nog niet onder ogen zien en kon dat misschien ook niet. Nederland en de rest van de Westerse wereld was in shock.

Mijn ouders hebben in het verzet gezeten, wat vooral betekende het onderhouden van een vluchtweg voor joden en andere onderduikers en voor geallieerde militairen. Mijn moeder – mijn vader is gearresteerd, in een concentratiekamp terecht gekomen en daar om het leven gekomen – vertelde na de oorlog dat iedereen in grote lijnen wel wist wat er met de joden gebeurde. Voor haar stond vast dat dit mee de urgentie van het verzet bepaalde, waaraan zij en mijn vader hadden meegedaan. Maar precies zoals Gerstenfeld zegt, dat betrof alleen de kleine groep die zich daadwerkelijk met het verzet bezig hield. De rest zei, als ze er op aan werden gesproken, de jodenmoord als een gruwelsprookje te beschouwen, waarschijnlijk omdat ze anders hun afzijdigheid niet hadden kunnen verantwoorden. Verder was in de laatste jaren van de oorlog iedereen gericht geweest op het eigen overleven en dat van zijn familie en buren. Met wat zich buiten die kring afspeelde bemoeide men zich zo weinig mogelijk.

De algemene houding tegenover joden was voor de oorlog neutraal tot licht antisemitisch. Dat gold, merkwaardig misschien, ook voor degenen die hun leven op het spel zetten voor de redding van deze landgenoten. Dat gebeurde niet uit liefde voor de joden of uit een gevoel van verwantschap, maar uit verontwaardiging over wat door de vijand aan medemensen werd aangedaan.

Ik kan me nog de geïrriteerde reactie van mijn moeder herinneren toen een joodse onderduiker – ik zie hem nog voor me, bleek gezicht en een grote bos rode haren- uit de schuilplaats kwam die ze voor hem hadden ingericht en daarmee zichzelf en ons allemaal in gevaar bracht. Wat een jodenstreek zei mijn moeder en dat woord is me bij gebleven.

Onzin natuurlijk zeg je achteraf, die man was in paniek in dat onderduikhok en kon het ook niet helpen, maar toch reageerden de mensen zo en misschien zouden ze dat in het geval van een Engelse piloot wel niet hebben gedaan. Licht antisemitisch dus, maar als de meesten tussen Duitsers en joden moest kiezen in de oorlog dan koos men voor de joden.

Zo herinner ik mij dat ook nog uit die eerste jaren na de oorlog. Dat impliceert dat ook voor de mensen uit het verzet joden vaak als vreemdelingen golden, zij het wel als medemensen en niet zoals in Duitsland als wezens van een andere planeet. Het algemene antisemitisme heeft zeker de Holocaust dichterbij gebracht, maar het betekent niet dat alle vooroorlogse antisemieten meteen ook in staat waren tot de gruwelen van Hitler c.s. Ik zou mijn landgenoten minder absoluut veroordelen dan Manfred Gerstenfeld doet, maar ik heb wel begrip voor zijn boek.

---

Manfred Gerstenfeld – Judging the Netherlands: The Renewed Holocaust Restitution Process, 1997-2000

Publisher : Jerusalem Center for Public Affairs (June 1, 2011)

Language: : English

Paperback : 217 pages

ISBN-10 : 9652180971

ISBN-13 : 978-9652180971

Prijs – $17.54

Bestellen kan hier

 

---

Deze recensie verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.