Eergisteren besloot het regioparlement van Catalonië een onafhankelijkheidsreferendum uit te schrijven voor 1 oktober aanstaande. Gisteren had de Spaanse regering al van het Constitutionele Hof in Madrid gedaan geregen dat het referendum voorlopig verboden wordt.

Dit komt allemaal niet helemaal onverwacht. Het huwelijk tussen Spanje en Catalonië is nooit al te gelukkig geweest. De afgelopen tien jaar rommelt het enorm, en dat het verder uit de hand aan het lopen is is onmiskenbaar. Het dreigement van de regering om het leger een onderzoek in te laten stellen naar de voorbereidingen van zo’n referendum kan niet worden misverstaan. Vanuit het leger is al eerder aangedrongen op hard neerslaan van separatistische geluiden, en al is het Spaanse leger niet langer dat wat Franco achter liet, het blijft een bolwerk van conservatief-nationale krachten. Constructief kun je de aanpak van de Spaanse regering daarom niet langer noemen – zo daarvoor ooit al reden was.

Premier Rajoy – zelf een zeer conservatief mens – balanceert tussen all-out repressie en in gesprek blijven, al krijg je soms het gevoel dat hij er persoonlijk liefst het leger op af zou sturen. De aankondiging van vervolging grenst aan een poging de meningsvrijheid in te perken. Want het is vanzelfsprekend lichtelijk schizofreen om wel toe te staan dat mensen op een platform van een onafhankelijkheidsstreven kunnen worden gekozen, maar dat ze dat eenmaal gekozen niet meer zouden mogen zeggen – zelfs niet in het gremium waarin ze werden verkozen. Politiek ligt de kwestie binnen de rest van Spanje nauwelijks gevoelig. Alleen het linkse Podemos wil praten over zo’n referendum, maar heeft er zeker geen politiek speerpunt van gemaakt. De rest wil Spanje intact houden.

Extra probleem voor Spanje is dat het zich economisch niet kan veroorloven om Catalonië te verliezen. De regio is de economische motor van Spanje, zodat de wens het land bij elkaar te houden ook een financiële kant heeft, al is die voorlopig zeker ondergeschikt aan de ideologische.

Het beroep van Rajoy op de Spaanse grondwet is niet al te sterk als je het afzet tegen het zelfbeschikkingsrecht waarmee de Catalaanse nationalisten schermen. De spierballentaal vanuit Madrid maakt de kans dat de nationalisten in Catalonië het referendum inderdaad winnen alleen maar groter. Op voorhand was dat namelijk verre van zeker, de mening van de bevolking schommelt al sinds tijden rond de 50%. Dat is overigens ook de makke van de Schotse nationalisten gebleken: 50% in polls betekent niet dat je direct heel kansrijk bent. Mijn oordeel is dat zolang de verhoudingen de 55-45%-grens niet overschrijden, de kansen op succes niet al te hoog moeten worden aangeslagen. Maar de regering-Rajoy wenst zich niet te verlaten op een electorale tombola, en begeeft zich daarmee op glad ijs.

Het is niet eenvoudig precies in te schatten hoe Spanje reageren zou als Catalonië na een referendum eenzijdig de onafhankelijkheid uit zou roepen, maar dat het leger in zou grijpen lijkt vast te staan, en gezien de historie en de ontwikkelingen verwacht ik dat de nationalisten in Catalonië na een gewonnen referendum eerst handelen zullen, en pas daarna willen praten over de boedelscheiding. Dat gevoel in Madrid wordt gedeeld spreekt uit alle handelingen van premier Rajoy.

Dit alles maakt dat dit conflict voor de EU een gigantisch wespennest gaat worden, mocht dit referendum inderdaad toch doorgaan. Mogelijk zelfs al op 1 oktober, ondanks het verbod. Dat de regio’s de nationale staten ondermijnen heeft men in Brussel altijd van harte toegejuicht, maar naar de consequentie van nog meer meebeslissers aan de bestuurlijke tafels in Brussel  zal niemand uit zien. Ook niet vanwege de miserabele staat van ontbinding die de achterblijvende Spaanse staat zal gaan uitwasemen. Ook nu al is Spanje een zorgenkindje van Brussel – na een afscheiding van Catalonië is degeneratie tot een situatie als Griekenland niet geheel denkbeeldig.

---

Zie ook ons dossier Catalonië.