De gelijkenis tussen God en Sinterklaas is opvallend. Beiden een grijze baard, een ernstig maar vriendelijk gezicht. Machtig zijn ze ook beiden en welwillend, geadoreerd door jong en oud. Ze bestaan niet echt, maar zijn een projectie van maatschappelijke wensen en noden.

Een projectie op iets, maar op wat?

Sinterklaas is een verklede man, maar de valse baard, de mijter en het kostuum zouden het ook bij kleine kinderen niet doen zonder het enthousiasme van iedereen en de voorbereiding die er thuis en op school heeft plaats gevonden. De grote mensen, waar de kinderen toch van op aan moeten kunnen, houden Sinterklaas in leven. Alleen door hun inbreng kunnen ook de kinderen in de Sint blijven geloven, ook als ze eigenlijk al een beetje aan het twijfelen zijn. Met God is het niet anders. De hele samenleving was vroeger ingericht alsof hij echt bestond en dan deed hij het ook, voor de meesten van ons in elk geval. Zij die niet in Hem geloofden plaatsten zich buiten de samenleving. Ze bedierven het dan niet alleen voor de anderen, maar maakten zich zelf tot mensen die onberekenbaar waren en niet meer helemaal te vertrouwen.

De atheïsten van de achttiende eeuw moesten zich verenigen in geheime genootschappen als de Vrijmetselaars om zich overeind te kunnen houden. Kwamen ze uit de kast dan konden ze een maatschappelijke carrière wel vergeten. Zo belangrijk was God en zo belangrijk is voor iedereen de samenleving.

Dat God voor een belangrijk deel samenviel met de samenleving was zichtbaar waar in de tijd dat ieder volk zijn stamgod had. Ook de Jahweh van Israël begon op die manier zijn carrière. Maar behalve het volk Gods, het volk van Abraham en zijn nazaten, behoorde ook de wereld, die Welt an sich, tot zijn domein. Jahweh Elohim was beide, een projectie van Israël en van de wereld die hij in zes dagen had geschapen, steunend op het collectieve bewustzijn van de gelovigen.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp