De alarmisten over fakenieuws hadden het zwaar afgelopen week. Hierbij een overzicht van de intellectuele crashes die plaatsvonden, en een analyse van diverse artikelen op Russia Today vergeleken met wat de NOS daarvan bakte.

Deze week begon waar zij afgelopen vrijdag een pas op de plaats had gemaakt, met de rel rond Pieter Omtzigt. Zij zette zich direct voort met de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken bij de verdediging van haar begroting in de Tweede Kamer, waarbij ook haar compatriotte Kamerlid Verhoeven stevig onderuit ging.

Maar laten we beginnen met de afsluiter van de week met het geraas van genoemde Verhoeven gisteravond bij Pauw, waar men het opzichtig niet had over de rel rond NRC en Omtzigt. Iedereen knikte braaf dat het vreselijk gevaarlijk en een schande was, maar elke definitie van wat fakenieuws is ontbreekt nog steeds. Intellectueel goed geëquipeerde mensen zouden er tenminste gaan zitten met een rood hoofd van schaamte, maar voor zover er bij Pauw rode hoofden te zien waren was het dat van – alweer – Kees Verhoeven, het nijvere D66-Kamerlid met de intellectuele bagage van een vlo. Hij maakte zich vooral druk over een gevaar dat hij dus nog niet gedefinieerd had, maar waarvan hem was verteld dat het vreselijk zou worden.

Eh Bien.

Op aangeven van Pauw begon Verhoeven een vaag relaas waarbij hij opmerkte dat een site als DDS natuurlijk niet in aanmerking komt voor een behandeling tegen fakenieuws, want die mensen zijn aanspreekbaar en zo. Dan zou ingrijpen censuur zijn. Inderdaad. Wat zou het anders zijn? Dat iemand op basis van een bepaling van nepnieuwsheid de verspreiding van berichten tegen wil gaan is altijd censuur. Het leek Verhoeven bij het noemen van DDS vooral te gaan niet het idee te geven dat het over censuur ging. Dat als DENK er niet blij mee was, het niet slecht kon zijn, nam hij daarmee als volstrekt logisch aan. Zonder GS te noemen ging hij zo nog even door, niet beseffend dat wat hem voor ogen staat gewoon censuur is. Zoals ik al zei: Verhoeven is een intellectueel vlogewicht. Hetgeen PVV-Kamerlid Martin Bosma deze week al eerder demonstreerde.

Dan was daar de quatsch die de partijgenote van Verhoeven – Ollongren – eerder uitsloeg. Ollongren kwam met de verbazingwekkende mededeling dat er wel voorbeelden van Russisch fakenieuws beschikbaar waren maar dat zij daarvan het webadres niet kon geven om de Russen dat plezier niet te doen. Een zowel hilarische als zwakzinnige redenatie, aangezien het zou gaan om een website die een Nederlandse overheidssite zou proberen te imiteren. Als dat waar is, is het van groot belang voor ons land om deze site zo snel mogelijk te kunnen identificeren. Ik zou zelfs de term groot staatsbelang in de mond genomen hebben als ik niet het gevoel had dat de minister het ter plekke verzonnen had. Maar het is niet ingewikkeld, minister Ollongren: of u liegt, of u houdt voor de staat en onze bevolking levensgevaarlijke informatie achter over een site die kennelijk – volgens uw eigen zeggen – toch al door Nederlanders wordt bezocht zodat dezen het risico lopen gevaarlijk te worden misleid. Hetgeen ze naar mij net bleek ook bij TPO hebben bedacht.

Voorlopig houd ik het er op dat de minister de Kamer probeerde te misleiden – een mooie term voor liegen alsof het gedrukt staat.

Dat brengt ons voor het weekoverzicht van fakenieuws bij de klucht die men bij NRC nu al een week steeds krampachtiger in de lucht poogt te houden: dat CDA-Kamerlid Omtzigt geprobeerd zou hebben de discussie over MH17 met niet-door-de-Nederlandse-overheid-gesanctioneerde-argumenten zou hebben proberen te vervuilen.

Het NRC kwam met een verhaal op basis van een als zodanig bekend staand complotgekkie, en probeert dat omstandig overeind te houden tegen de getuigenissen van aanwezige mensen als debatleider Huella Hueck, RTL-nieuws bobo Pieter Klein, en VU hoofddocent Erik Denters in. NB de NRC-journalist die dit opschreef was niet eens bij de bewuste gelegenheid aanwezig, en beroept zich exclusief op de getuigenis van aangehaald complotgekkie, die de aantrekkingskracht van zijn eigen 10 minutes of fame niet wist te weerstaan.

Gisteravond liep dit op Twitter nog wat verder uit de hand doordat genoemde Pieter Klein zich nadrukkelijk in de discussie mengde met een getuigenis die het verhaal van alle verdedigers van Omtzigt volledig onderschreef. Bovendien legde Klein de nadruk op zijn nieuwsgierigheid naar het geluidsfragment waarvan NRC zegt het in bezit te hebben, maar dat zij weigert openbaar te maken. Dat er geen verhaal is, en dat NRC zich al dan niet vrijwillig voor het karretje van belanghebbenden heeft laten spannen, dan wel er mee heeft samengespannen, valt niet langer meer te ontkennen. Wat niet wegneemt dat het NRC nog steeds wanhopig op zoek lijkt naar een uitweg alvorens met de billen bloot te gaan. Het zal wel een zondagochtend-erkenningetje worden, maar dat ze aan het Rokin een tijdje op blaren zullen moeten zitten lijkt een eenvoudige voorspelling. Voorlopig houden ze zich ‘groot’, maar het afslachten van de eertijdse slijpsteen voor de geest gaat gewoon door.

Het zijn maar drie voorbeelden van fakenieuws door hysterici die zich maar al te vaak gedwarsboomd voelen door de realiteit, en door media die hun verdraaiingen aan de kaak stellen. En altijd weer is het finale argument, dat je òf de Russen daarmee in de kaart speelt, òf er mee samenspant. Een belangrijke vraag zou nog dienen te zijn: zijn er recent nog wel degelijk voorbeelden opgedoken van fakenieuws die door of vanuit Rusland zijn ingestoken? Op die vraag wordt het angstwekkend stil.

Alvorens over te stappen op een aantal nieuwsvoorbeelden van Russia Today (de belangrijkste Russische nieuwszender die in het Engels uitzendt) en de NOS over diezelfde onderwerpen moet je misschien nog opwerpen dat het feit dat er vanuit Rusland andere meningen worden ingestoken op zich niet vreemd is. Uiteindelijk heeft men ten tijde van de Koude Oorlog Rusland vanuit het westen  voortdurend bestookt met radioboodschappen die in gingen tegen het nieuws dat de USSR haar onderdanen graag zag consumeren. En weet u wat? Na enige tijd raakten de objecten van de propaganda van beide zijden er bijzonder bedreven in er onderscheid in te maken.

Wat je van de moderne Nederlandse nieuwsconsument inderdaad nog niet zegen kunt, zodat wij in het kader van de verdachtmakingen aan Rusland met het onderstaande bizarre Teletextberichtje werden bestookt:

Dit is non-nieuws. Nederland kreeg botfragmenten van de rampplek, en die botten bleken na DNA-onderzoek inderdaad van een aantal slachtoffers van MH17. Maar de kop suggereert dat er een ontdekking is gedaan. Er staat nog net geen uitroepteken achter. Dat het ook geen botresten waren van daar ooit gepasseerd zijnde Mongolen (begin 13e eeuw) op weg naar hun inval in Hongarije is ook fijn om te weten, maar was nieuwswaardiger geweest dan dit verhaaltje.

Vergelijking RT met NOS
Als eerste voorbeeld dat ik aantrof lijkt me het verhaal over Zimbabwe en de coup tegen Mugabe relevant. De NOS schrijft er wel over, maar op een bijna deemoedige wijze. In de sfeer van, het kon niet anders, hij heeft het echt te gek gemaakt. Zie hier.

Russia Today heeft over dit onderwerp dat voor Rusland van geen enkel belang is veel minder te melden – behalve de voor dit artikel redelijk hilarische constatering dat veel van de westerse media zich voor hun verslaggeving baseerden op een twitter parodieaccount. Zie hier De site gaat verder met een redelijk accuraat verslag dat voor de westerse media niet onder doet.

Een tweede onderwerp – waarin Rusland wel degelijk een niet al te prominent belang in heeft – is de kwestie Noord-Korea. Dat land ligt op een kruispunt waar de drie grootste wereldmachten van dit moment, USA, Rusland en China, bijna aan elkaar grenzen. Rusland heeft om redenen van krachtsverhoudingen het meeste belang bij het handhaven van de huidige status quo, hetgeen bij tijden ook naar buiten komt in de opstelling van president Putin over het conflict. Hoe schrijft RT over Noord-Korea? Ik trof als eerste een stuk aan waarin wordt uitgelegd dat NK niet van plan is met de USA te gaan onderhandelen. Beide zijden worden redelijk kritisch benaderd.

Dat laatste doet de NOS ook, maar op een ander niveau. Men lijkt zowel neer te kijken op Kim Jung-un en zijn communistische landje als op de Amerikaanse president Trump, tegen wie bij de NOS een ongegeneerde afkeer wordt geëtaleerd. De berichtgeving doet de mening postvatten dat het om een ridicuul conflict tussen twee jokers gaat, ware het niet dat beiden de beschikking hebben over een kernwapenarsenaal. Maar de verslaggeving van RT heeft een niveau waaraan de NOS overduidelijk niet tippen kan. Veel van vooringenomenheid is bij RT niet direct merkbaar, maar ik houd me aanbevolen voor correcties op deze observatie.

De derde insteek die ik heb toegepast is die van de blik op elkaar. Daarvoor heb ik bij de NOS gekeken naar de berichtgeving over Rusland, en bij RT naar Nederland en The West. De NOS lijkt vooral belang te hechten aan zaken die Rusland in een kwaad daglicht stellen. Ik noem even snel honderden arrestaties bij nationalistische protesten, veel gedoe over het al dan niet dopinggebruik van Russische sporters en een eerste reactie op de pijnlijke Russische dreiging de culturele samenwerking van musea stop te zetten naar aanleiding van de rel om het Krimgoud, zoals beschreven op VoL. Van dat laatste is een directe reactie op Nederland eenvoudig vindbaar. (Hierop komen we volgende week of in ieder geval binnenkort nog uitgebreider terug).

Over The West vinden we onder andere een interessant verhaal over een mogelijke militaire coup tegen Trump, wat ik duidelijk als fakenieuws zou willen karakteriseren, en een verhaal dat de olieprijzen zouden kunnen verdubbelen als de onrust in het MO aanhoudt. Ook dit is in Russisch belang, Rusland is een grote olie-exporteur, en voor zijn inkomsten sterk van het zwarte goud afhankelijk. Realistisch is het overigens wel. Het verhaal over de militaire coup is niet veel meer dan een bericht waarover vanuit de USA vaak identieke verschenen zijn. Een coup tegen Putin of andere Russische leiders is de afgelopen jaren geregeld besproken.

De vergelijking van RT met de NOS valt vanuit Nederlands gezichtspunt bepaald niet mee. Ik heb een dergelijke vergelijking al eens eerder gemaakt, en toen voor mezelf geconcludeerd dat je voor berichten over een onderwerp het beste kunt kijken bij degene die er de minste belangen in heeft. Bij zaken waarin de belangen elkaar kruisen is het ook vaak interessant om naast de NOS-site even te kijken bij RT, om de eenvoudige reden dat de andere helft van een argument daar vaker uitgebreid wordt belicht dan bij de NOS. Of je zoiets fakenieuws noemen moet? Ik betwijfel dat zeer.

Het fakenieuws waartegen de Nederlandse politici op dit moment echter vooral te hoop lopen is de borreltafel die wij allen kennen als FaceBook. De vraag is of dit ooit zinvol te krijgen is, en het antwoord kan ik gelijk geven; nee. Borreltafels beïnvloeden is veel werk, en de uitkomst eeuwig onzeker. Ongetwijfeld is er met algoritmes wel iets te doen tegen al te ruim verspreide fakeverhalen, maar dat zal moeilijk zijn dat te doen met iets dat niet direct zelf wordt gebrandmerkt als fakenieuws van overheidswege. Als je als overheid dat risico neemt, heb je je greep op de bevolking al lang verloren, en is het miet meer dan een wanhoopsdaad teneinde je eigen meninkjes te beschermen. Daarmee is niemand gediend.

Bij de huidige stand van zaken weet immers ook niemand wat je als fakenieuws beschouwen moet? Het debat deze week in de Tweede Kamer maakte dat kristalhelder. Ik herhaal hier als afsluiter daarom mijn oproep eerst eens met een goede en niet te weidse definitie van fakenieuws te komen. Daar is grote behoefte aan, en het voorkomt discussies tussen doven en blinden over de onzichtbare infraroodkleuren die fakenieuws zou kunnen hebben.