Er is veel wat de EU ondergraaft. De euro, Brexit en de Eurocratische corruptie en obsessies van mensen als Guy Verhofstadt zijn er een paar. Ondergronds gebeurt nog meer dat fnuikend kan blijken. Misschien zelfs belangrijker.

Het berichtje waar ik hier op doel zal de meesten ontgaan zijn, en ook indien u het zag zal het belang er van niet direct duidelijk zijn. Toch gaat het naar mijn mening een belangrijke reden waarom grote EU-lidstaten op termijn hun vertrouwen in de EU zullen verliezen, omdat ze de keus krijgen tussen desintegratie of vertrekken. Ondanks de hoogdravendheid van mijn formulering in de voorgaande zin is dat de essentie van wat hier speelt. Dit is op termijn ernstiger voor het voortbestaan van de EU dan de ondergang voor de euro.

Het gaat – zo op het eerste gezicht nauwelijks relevant – om de aanstaande onafhankelijkheidsverklaring van de Faroër-eilanden van Denemarken. In 2018 zal op de eilanden een volksstemming worden gehouden voor een eigen constitutie, die de weg moet vrij maken naar een volledig onafhankelijke eilandengroep. Voorlopig is de datum voor deze volksstemming bepaald op 25 april 2018.

“The Faroese constitution will define our identity as a nation and our fundamental rights and duties as a people, including our right to self-determination,” said the Faroe Islands Prime Minister Aksel V. Johannesen in a statement.

“This will be clearly reflected in the requirement that the Faroese people must be consulted by referendum on questions related to further independence from, or further integration with, Denmark. The same will also be the case in relation to membership in supra-national organizations, such as the EU.

Formeel zijn de Faroër niet eens onderdeel van de EU, maar via Denemarken zijn ze er wel degelijk aan gelieerd, precies als Groenland dat is.

Het probleem zit hem niet zozeer in die 50.000 inwoners die Denemarken (en de EU gaan verliezen, maar meer in het feit dat steeds meer landen langzaam desintegreren. Het door de EU bewust verzwakte gevoel van nationale eenheid in staten heeft zich een niveau omlaag verplaatst, naar regionale hechting. Dat zich day als eerste manifesteert in landen als Catalonië en Schotland is gezien de geschiedenis logisch. Maar er zijn meer landen binnen de EU die op termijn moeten vrezen hun eenheid te verliezen als dit proces doorzet.

Over Catalonië (hier een reeks artikelen daarover) horen we al een tijdje niet veel, al zag ik vorige week een klein berichtje langskomen dat een faillissement van Catalonië door ratingagentschappen zal worden beschouwd als een default van de Spaanse staat als geheel. Dat kan het land niet gebruiken, zeker niet nu de druk van de nationalisten nog steeds toeneemt. De ramkoers van de huidige regering in Madrid maakt de zaak niet beter, en de nationalisten maakten vorig jaar bekend dat eind 2017 de zaak onomkeerbaar wordt.

Schotland is dankzij Brexit opnieuw een hot issue geworden in het UK, maar de ironie is dat UK en Spanje zich met een tegengestelde politiek tegen het onafhankelijkheidsstreven verzetten. De manier waarop de Faroër zich van Denemarken zullen losmaken is daarom voor de EU niet onbelangrijk  – ook in verband met visserijrechten, de eilanden liggen immers precies tussen IJsland en Schotland, dus grenzend aan EU-visserijgebied. Maar vooral is het lokale streven een symptoom van een groeiend probleem.

Welke grote Europese landen zouden dit probleem tegen kunnen komen? Italië niet. Weliswaar wil Lombardije van het armere deel van het land af, maar heel serieus lijkt dat nooit geworden als diep gevoeld onafhankelijkheidsstreven. Economisch is er alle reden voor, maar zo werkt het nu eenmaal niet. Spanje heeft Catalonië en natuurlijk Baskenland als hoofdpijndossiers, België heeft de eeuwige tweespalt tussen Vlaanderen en Wallonië. Maar het wordt pas spannend als we het over Frankrijk gaan hebben. Dat land is veel minder een eenheid dan we gewend zijn het te bekijken. Bretagne en Corsica zijn de dossiers waar men in Frankrijk op kousenvoeten langs scharrelt, hetgeen in het geval van Bretagne geholpen heeft ( in de jaren zeventig was er zelfs even een militante afscheidingsbeweging actief), maar in Corsica is het resultaat verwaarloosbaar geweest. Illustratief is dat de regio Corsica door een lokale nationalistische partij wordt geregeerd.

En als de grote lidstaten instabiel worden, blijft Duitsland dan voor ons allen betalen? Dan wordt de vraag wèlk Duitsland actueel. En dat valt ook nogal tegen. Niet alleen is Beieren de rijkste en grootste deelstaat van Duitsland, maar bovendien heeft zij aparte rechten binnen de Duitse constitutie, ongeveer net zo als Texas die in de USA heeft. Uiteindelijk zou Beieren buiten de EU wel eens beter af kunnen zijn dan er binnen.

Het speelt allemaal nog niet of nauwelijks, maar er is altijd een volgend hoofdpijndossiers als staten beginnen te ontbinden en hun burgers niet meer bieden kunnen wat zij er van verwachten. Het uiteenvallen van Spanje en UK betekent daarom mogelijk ook het einde van de EU zoals we die nu kennen. En dan kun je de Faroër zelfs beschouwen als een kanarie in de kolenmijn.