Het begint net door te dringen maar zowel Euro als EU zijn in grote Constitutionele problemen. In Duitsland, en niet voor het eerst.

Het Duits Constitutioneel Hof in Karlsruhe heeft het volgens de Nederlandse staatsomroep vooral over 2010, en dat de ECB ook toen al haar boekje te buiten ging:

Het Duits Constitutionele Hof heeft een kritisch oordeel geveld over het opkoopprogramma van de Europese Centrale Bank (ECB) in de jaren 2010. Het Bundesverfassungsgericht in Karlsruhe vindt dat het programma van meer dan 2 biljoen euro aan staatsschulden rammelt. De opkoop van staatsschulden is weliswaar vooralsnog niet in strijd met de Duitse grondwet, maar buitenproportioneel en onvoldoende gemotiveerd
De ECB moet, op last van de Duitse regering en de Bondsdag, binnen drie maanden het beleid beter uitleggen en verantwoorden. Gebeurt dat niet dan mag de Duitse Bundesbank niet langer meewerken aan het opkoopprogramma, oordeelt het Grondwettelijk Hof.

De crux is dat de hoogste Duitse rechters onderscheid maken tussen monetair en economisch beleid. Het eerste is de taak van de ECB, maar het tweede is nergens vastgelegd als haar taak, en derhalve niet toegestaan door supranationale instanties. Dat blijft de exclusieve bevoegdheid van de EU-lidstaten

De ECB heeft de afgelopen 10 jaar inderdaad weinig anders gedaan dan zich bemoeien met economisch beleid, door de ene na de andere geldgolf over de eurozone uit te storten. Soms met het excuus dat men de inflatie wat aan wilde jagen, maar toch vooral met economische oogmerken.

EU-recht en haar blinde vlekken
Wat dit vooral interessant maakt is dat het Hof in Karlsruhe zich bevoegd acht uitspraken van het Europese Hof in Luxemburg te corrigeren betreffende Duitse verplichtingen. Dat is een zeer zware klap voor zowel de federale pretenties van Brussel, als voor de handelswijze van de regering-Merkel. Ook lijkt het Bundesverfassungsgericht vrij zeker te zijn van haar zaak, de kwestie werd gewezen met een besluit van 7 tegen 1.

De zaak waarover het Constitutionele Hof zich boog dateert van 2015. Een groep van 1750 Duitse economen en rechtsgeleerden protesteerde tegen de schuldenopkoop van de ECB, omdat het in de buurt komt van monetaire financiering van lidstaten, wat in strijd is met het Europees Verdrag. Het Hof schoof de kwestie door naar het Europees Hof van Justitie in Luxemburg die in eind december 2018 oordeelde dat de ECB zijn bevoegdheden niet te buiten ging (‘ultra vires’). Het Duitse Hof zet daar nu een streep door.

De ECB en de Duitse regering krijgen nu drie maanden om uit te leggen wat het Bundesverfassungsgericht verkeerd zag. Als dat onvoldoende wordt onderbouwd, is de regering-Merkel verplicht alle steunaankopen met Duits geld (door de Bundesbank derhalve) sinds 2010 weer van de hand te doen. Als die beslissing overeind blijft is de euro zo dood als een pier, en kan Brussel binnenkort worden opgedoekt.

Klappen voor Merkel-coalitie
Gezien het enorme belang kunt u er vanuit gaan dat het in Berlijn en Brussel nu crisis is. Ook de Duitse regering en de regeringscoalitie kregen er van langs:

The Court found that the Federal Government and the German Bundestag violated the complainants’ rights under Art. 38(1) first sentence in conjunction with Art. 20(1) and (2), and Art. 79(3) of the Basic Law (Grundgesetz – GG) by failing to take steps challenging that the ECB, in its decisions on the adoption and implementation of the PSPP, neither assessed nor substantiated that the measures provided for in these decisions satisfy the principle of proportionality,” a press release read from the court.

Niet in het minst door de politieke repercussies die dit krijgen kan – dit was een punt dat van start af door de Duitse oppositiepartij AfD werd aangekaart. En alleen daarom al zal de pijn in Berlijn voor een buitenstaander niet eenvoudig zijn uit te leggen, maar neem maar aan dat die gigantisch is. Dit gaat niet alleen over de ECB-programma´s sinds 2010. Ook het huidige Corona-stimulusprogramma van 2,7 biljoen dient volgens de rechters in Karlsruhe door de Bondsregering (Merkel cs) te worden aangevochten in Brussel:

In a 7-to-1 ruling, the judges said that the quantitative easing program isn’t backed by European Union treaties. That’s why German authorities acted unconstitutionally by not challenging the €2.7 trillion plan.

Als gezegd, dit legt een bom onder veel EU-pretenties. De Duitse rechters hebben in eerdere situaties wel degelijk water bij de wijn gedaan, maar hebben hier een streep getrokken die niet genegeerd kan worden.

Of de euro en de EU deze komende drie maanden (plus de tijd die het Bundesverfassungsgericht daarna nodig zal hebben om te delibereren over het antwoord dat ze krijgt) deze onzekerheid kan overleven? Het pad van overleving voor zowel eurozone en EU is vandaag aanmerkelijk verder versmald. En erg breed was dat pad al niet meer.

Is er een eenvoudige oplossing? Het lijkt er op dat die alleen denkbaar is als het Bundesverfassungsgericht er van overtuigd kan worden dat haar bevoegdheid wordt beperkt door het EU-recht. Maar dat is in eerdere situaties al een moeizaam concept gebleken, en niemand in Duitsland heeft de moeite willen nemen die situatie fundamenteel te wijzigen. Daar zou een referendum over een grondwetswijziging voor nodig zijn, de facto derhalve een Duits referendum over het EU-lidmaatschap. En dat werd als een te groot risico beoordeeld.

EU en eurozone zijn nu in werkelijk enorme problemen. Zelfs de verkoop van alle Duitse steunaankopen van niet-Duitse obligaties sinds 201o zou de euro al doen crashen. En dit gaat feitelijk veel verder dan dat.

En nog belangrijker:

Lees ook het juridisch georiënteerde vervolg op dit stuk woensdag.