Dat een goed functionerende overheid een belang is van iedereen wordt te weinig onderkend op de plekken waar dat er het meest toe moet doen.

Voor de meeste mensen is het Brusselse  Europa de ver van mijn bed show. Hun gaat het om het functioneren van de eigen overheid. Het is een publiek bestel dat niet doet waarvoor het bedoeld is en zonder dat de leidinggevenden goed lijken te beseffen wat er aan de hand is.

Het gaat om een groot aantal dagelijkse dingen, waar de politici in Den Haag zelf nauwelijks mee in aanraking komen maar de gewone mensen des te meer. Het zijn naast de overheid ook de grote private of geprivatiseerde instanties die door de gewone mensen als onderdeel van de overheid worden gezien of in elk geval als onderdeel van het publieke bestel. In de volkswijken maakt men dat onderscheid niet zo.

Voorbeeld 1

Het zijn de instanties die niet meer bereikbaar zijn. Je neemt de telefoon en belt en krijgt een bandje.

Dit gesprek kost U zestien cent per minuut. Even geduld alstublieft . Al onze medewerkers zijn in gesprek. Heeft Uw vraag betrekking op a, druk 1. Heeft Uw vraag betrekking op b, druk 2. Heeft Uw vraag betrekking op iets anders druk 3. U drukt 3: Al onze medewerkers zijn in gesprek en de teller loopt door, zestien eurocent per minuut.

Niet dat het zoveel is maar het is Uw geld en de betrokken instantie klopt het uit Uw zak. Heeft U geduld en krijgt U de medewerker aan de lijn dan blijkt die geen onderdeel te zijn van de organisatie die Uw probleem moet oplossen. Hij blijkt speciaal te zijn in gehuurd om er voor te zorgen dat de betrokken ambtenaar of ABN-employee niet wordt lastig gevallen.

Het zijn deze kleine ergernissen die, vaak genoeg herhaald, even veel kwaad doen aan de reputatie van de overheid en grote organisaties in het land als het teloorgaan van het onderwijs. Of de stijgende kosten en de bureaucratie in de zorg, de draaideurcriminelen en de groeiende kloof tussen arm en rijk.

Het gevoel dat er niet geluisterd wordt en dat het niet helpt op wie ze stemmen veroorzaakt een hekel aan de politiek bij de gemiddelde kiezer. Die vinden het van de gekken dat ze nu voor populisten worden uitgescholden als ze van hun democratische recht gebruik maken door te stemmen tegen een bestel, waarover ze ontevreden zijn[1].

Voorbeeld 2

De Tweede Kamer in Den Haag neemt een wet aan die er voor moet zorgen dat speciale gevallen die in de verdrukking zijn geraakt een handje worden geholpen door de overheid. Er komen formulieren die men daarvoor in moet vullen en die men ergens af kan halen, maar onduidelijk is waar.

Men belt om het te weten te komen, maar de instantie die het zou moeten kunnen weten heeft geen adres meer in het telefoonboek. Geen adres in elk geval waar je heen kunt gaan, wel een nummer dat verbindt met een call center.

De betrokken student bij het call center heeft een lijst met honderden verschillende subsidies, maar daar zit niet het adres bij van de instantie waar men zich toe kan wenden. De hoeveelheid energie en inzicht die men dan nodig heeft om door te dringen tot de plekken waar men moet zijn vindt men eigenlijk alleen bij de mensen die de overheid niet nodig hebben omdat ze het zelf wel kunnen.

Bevolking en overheid

Ergens in de zestiger of zeventiger jaren zijn we de mensen gaan leren dat ze niet meer voor zich zelf hoeven te zorgen maar dat de overheid dat wel voor ze zal doen. Maar de overheid is niet ingericht op vaderlijke zorg voor de bevolking. De ambtenaren en andere publieksdienaren worden niet afgerekend op hun publieksvriendelijkheid maar op de manier waarop ze in het apparaat functioneren dat ze betaalt. Vaak is dat apparaat compleet onverschillig ten aanzien van de prestaties van de betrokkenen en doen die dus maar wat.

In het bedrijfsleven wordt dit gedrag nog wel enigszins afgestraft. Een bank als de ABN Amro komt er mee in de problemen en wordt dan overgenomen of gereorganiseerd. Maar bij de overheid bestaat het mechanisme niet dat in het bedrijfsleven zorgt voor zelfreiniging.

Daar zouden de grote partijen zich nu mee bezig moeten houden, want zij zijn de enigen die dat zouden kunnen. Maak de overheid weer toegankelijk voor gewone mensen en laat ambtenaren vooral weer de dingen gaan doen waar ze voor zijn ingehuurd: de zaken namelijk die nodig moeten gebeuren en die de mensen en de bedrijven zelf niet kunnen. Zorgen bijvoorbeeld dat het geldstelsel en de banken goed functioneren, dat het strafrecht weer doet waar het ooit voor is uitgevonden of dat we weer het soort zorg en onderwijs krijgen dat we hier hadden voor het om ideologische redenen werd hervormd.

De overheid hier en in een aantal andere westerse landen is voor het laatst op de schop geweest in de tijd van de Franse Revolutie. Sindsdien is zij alleen maar gegroeid en hier en daar wat aangepast, maar nooit meer grondig gereorganiseerd met het oog op de veranderingen in de samenleving. We kunnen de overheid niet afschaffen, een tijdje zonder doen en dan opnieuw beginnen met een andere overheid.

Maar wat we wel zouden kunnen en ook zouden moeten doen is de overheid zo bij snoeien dat er weer effectief geregeerd kan worden. Daar hebben alle partijen belang bij en het is voor de samenleving van zo groot belang dat daar Kamerbreed overeenstemming over bereikt zou moeten kunnen worden.

Marijnissen sr. had er, meen ik, oog voor maar die is jammer genoeg van het politieke toneel verdwenen. Andere linkse mensen zitten vaak teveel vast in de ideologische preoccupaties van anderhalve eeuw geleden.

Rechtse mensen weten meestal alleen wat ze niet willen en hebben te weinig oog voor hoe het wel zou kunnen. Maar de beste vertegenwoordigers van beide groeperingen zouden hun achterban moeten kunnen overtuigen dat een goed functionerende overheid een belang is van iedereen.

---

1. Ministers van Staat met een D66 of CDA-achtergrond, die de wereld wel kennen, wijzen erop dat het met de overheid buiten Nederland in het algemeen nog slechter gaat dan hier. Maar de mensen zijn daar niet van onder de indruk. Zij wonen in Nederland en willen dat ook graag blijven doen en het vooruitzicht dat hun kinderen straks liever emigreren dan een verdere aftakeling van dit land mee te maken is een van de belangrijkste redenen voor de onvrede.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Over de overheid valt veel te zeggen. Dat doen we op Veren of Lood dan ook heel geregeld.