De politieke problemen van Italië worden nu door Jan en alleman aangegrepen om diverse politieke wijsheden te debiteren om de EU maar te sparen, of haar juist te attaqueren. Maar de meest voor de hand liggende reden wordt overzien: `it’s the economy stupid.`

Het verhaal over Italië gaat voortdurend over de politieke krachten die het land verscheuren, maar nooit over de oorzaken die diezelfde politieke krachten onophoudelijk voeden. Niet alles is terug te voeren op economische ongelijkheid, maar als het gaat om zaken die met de economie in verband staan kijkt men maar al te graag naar ongelijkheid. Dat is niet onterecht, maar waar het fout gaat is naar de manier waarop men die gemeenlijk probeert op te lossen – goed fout zelfs.

In heel de EU zijn we gebieden waar het gist van het populisme. Rijke gebieden èn arme gebieden. Maar waar we dat niet of het minst zien zijn economisch gemiddelde gebieden. Dat is een constatering die u niet vaak ziet, omdat men er geen chocola van weet te maken. Op de onrust in de rijkste gebieden bestaat maar één uitzondering: Beieren. Maar niet voor niets is deze ZuidDuitse deelstaat binnen de Bondsrepubliek vrijwel autonoom.

Brandhaarden
Laten we eens kijken naar de overige ‘brandhaarden’ binnen de EU: in Schotland, Catalonië en Vlaanderen bestaan nationalistische bewegingen die elkaars falen en successen nauwlettend volgen. De Italiaanse LegaNord – op dit moment de grootste en meest nationalistische groepering die niet langer onafhankelijkheid nastreeft – stamt van oudsher uit Lombardije, nog steeds een van de rijkste industriegebieden van de EU. Vlaanderen en Catalonië zijn binnen België en Spanje zo rijk dat ze beseffen dat een groot deel van hun succes door de centrale overheid van hun land wordt afgeroomd. Bij Schotland klopt dat weliswaar niet (meer), maar veel Schotten denken zelf dat het anders is. En dat ze het buiten het UK zeker beter zouden doen. Een vergelijkbare drang tot onafhankelijkheid van het UK is binnen Wales een stuk kleiner – de meeste Welsh beseffen dat ze netto-ontvangers zijn van de rest van het UK. Onafhankelijkheid is daarom geen heel aantrekkelijk perspectief, waarvoor zeker geen meerderheid te vinden zal zijn.

Binnen het UK bestaat een dergelijk probleem met Londen, dat als enige binnen de EU wilde blijven, maar door een groot deel van het land werd overstemd. Net als de Schotten denken van de Britten, menen de meeste Britten dat zijzelf het beter zullen doen als ze de EU kwijt raken. In hoeverre het UK weer kans zal zien weer een industriële natie te worden als voorheen? Ik heb geen idee, maar het lijkt me noodzakelijk de onevenwichtigheid waarmee binnen het UK geld wordt verdiend te verminderen.

Onafhankelijkheidsdrang
De staten binnen Europa waarbinnen de minste onafhankelijkheidsdrang van de EU bestaat zijn juist die staten die van oudsher cultureel het meest homogeen zijn, maar als Friesland het meest welvarende deel van Nederland zou zijn, zou dat de situatie drastisch veranderen ten opzicht van de huidige houding. Zie bijvoorbeeld hoe dat in België functioneert en functioneerde.

Het ontbreken van een drang van delen van een land naar onafhankelijkheid wordt in het huidige geval echter eenvoudig vervangen door een drang naar erkenning en financiering door anderen. De economische problemen van Frankrijk worden verzacht doordat de EU het land mede financiert. Een Front National is een logische ontwikkeling, maar nog geen terechte. Afgunst op het succes van anderen blijft echter een drijvende kracht.

Binnen de EU is er geen verdeelsysteem waarmee de welvaart van de ene regio wordt overgeheveld naar andere, en dat lijkt me evenmin wenselijk. Wamt als je het aan politici over laat wordt er wel met geld geschoven, maar niet met middelen het te verdienen. Dat is ook de makke van Italië, dat het probleem op een niveau lager het duidelijkst maakt: het noorden is extreem rijk, maar beschouwt het zuiden als een blok aan het been. Dat is het ook. Maar wat wordt er gedaan om het zuiden competitiever te maken? Ik heb geen idee, maar helpen doet het niet. Lessen worden daaruit niet getrokken – zomin door de verantwoordelijke politici als door de bevolking zelf. En zo blijft het systeem in stand, stagneert de economie van het geheel en groeien zowel de frustratie als de problemen.

En wat hoor je dan van denktanks die vanuit Brussels perspectief redeneren:

The Italian story is different from the Irish, Spanish, and Portuguese boom-bust narrative of recent years. Italy experienced neither a credit-fueled boom during its first decade of euro membership, nor a traditional bust. The country’s problems are structural and will require a creative reform program that addresses the deep causes of its dismal economic performance over the past 20-plus years. Unfortunately, neither EU-recommended fiscal discipline nor populist-style fiscal profligacy will fix this fundamental problem.

Deze analyse is au fond correct, maar de aangedragen oplossing deugt niet:

Instead, Italy needs aggressive action to help the truly productive parts of the economy grow faster and exploit potential external demand.

Het verder versterken van de reeds zeer productieve delen van Italië is een zinloos parcours dat de ontevredenheid niet of nauwelijks kan oplossen. Dat zou de politici meer geld geven om mee te spelen, meer te herverdelen en binnen een aantal jaren is het nu bestaande probleem weer terug, zonder dat alles veel geholpen heeft, behalve de omvang van de begroting en de bestaande kloof verder te vergroten.

De asielmigratie en de islamitische instroom
Dan is daar nog de steeds verder aanzwellende migratie. Ook die zet de herverdeling binnen Europese staten onder druk, omdat universeel de gedachte is dat we deze mensen nodig hebben – al dragen ze economisch niets bij aan de EU, en zullen dat binnen afzienbare tijd (40-50 jaar) ook niet gaan doen. Wel nemen ze een deel van de koek weg die anders had kunnen worden aangewend voor economische ontwikkeling van minder goed functionerende delen van landen.

Niet alleen voelen de oorspronkelijke bewoners zich vaak door deze immigratie bedreigd (volledig afgezien van de fysieke kant die ook nog speelt), in de praktijk klopt dat ook. Dat dit van overheidswege wordt ontkend doet aan deze zaak niets af. Als de EU haar volledige immigratiesaldo van de afgelopen 25 jaar morgen zou kunnen verschepen naar Mars zouden we – bij constante dezelfde begrotingsuitgaven voor overige posten – onze staatsschulden binnen twintig jaar kunnen laten verdwijnen.

Het besef dat er nu meer eters zijn die mee eten van dezelfde koek wordt het sterkst gevoeld in de gebieden waar men er de meeste behoefte aan heeft. Let wel: ik zeg niet recht op heeft. Maar het blijft opzienbarend dat men bijvoorbeeld in België, Italië of Spanje meer moeite heeft met de herverdeling door de overheid naar andere landsdelen dan met de min of meer homogeen over het land verspreide migranten. Op termijn zal dit de problematiek die ik hierboven schetste onoplosbaar maken. Want dat die groepen migranten snel productief zullen worden kan gevoeglijk worden uitgesloten.