Doodstraf? Het taboe en de gevolgen
De beroepsmatige reguliere misdaad is in vergelijk met een eeuw geleden enorm toegenomen. Een van de redenen is waarschijnlijk het taboe dat nu rust op de doodstraf.
De doodstraf past niet in de Kantiaanse ethiek en het is, sinds minister Modderman in de negentiende eeuw, een onbespreekbaar onderwerp geworden in onze samenleving. Wie zich voor de doodstraf uitspreekt wordt niet van zijn ongelijk overtuigd maar buiten de publieke discussie geplaatst. Als iemand het überhaupt nog nodig vindt om tegen de doodstraf te argumenteren, dan komt hij meestal niet verder dan de constatering dat die straf onomkeerbaar is, daarmee implicerend dat andere straffen wel ongedaan kunnen worden gemaakt of dat de doodstraf voltrokken aan een onschuldige de enige manier zou zijn waarop de dood onschuldigen treffen kan.
Dat de doodstraf voor iemand als Holleeder na de Heineken ontvoering onschuldige en schuldige levens had kunnen redden is geen onderdeel van de discussie. Toch is duidelijk dat een strafrechtsysteem met een humane behandeling in de detentie en waar geen stop op zit in de vorm van de doodstraf, gedoemd is tot machteloosheid in een wereld van veelplegers zoals wij die tegenwoordig kennen.
De ontwikkelingen in de samenleving dwingen ons om de discussie over een herziening van het strafrecht te heropenen inclusief de herinvoering van de doodstraf. We moeten ons daarbij goed realiseren dat de uitsluiting van de doodstraf onderdeel uitmaakt van het verdragsrecht, zodat het voorlopig bij discussies moet blijven of dat we anders tegelijk ook ons verdragsrecht op de helling moeten zetten.
Het taboe is een tamelijk recente verworvenheid van de westerse ethiek. In de meeste westerse landen werd de afschaffing in de tweede helft van de negentiende eeuw ter discussie gesteld en is de doodstraf als gevolg daarvan na enige tijd daadwerkelijk afgeschaft. In sommige landen bleef zij in de boeken staan, maar werd niet vaak meer ten uitvoer gebracht.
In de Verenigde Staten is de afschaffing er nooit helemaal doorgekomen, maar is ook de discussie nooit gestaakt. Voor- en tegenstanders houden elkaar daar in evenwicht. In sommige staten bestaat de doodstraf wel en in andere niet. De jurisprudentie van het Federale Supreme Court vertoont een golfbeweging, maar acht de straf per saldo niet in strijd met de Amerikaanse grondwet. Dat is onmiskenbaar een juist standpunt. Dat de oprichters van de republiek bij het maken van de grondwet de doodstraf niet hebben willen afschaffen staat wel vast.
Zoals bekend zijn de Amerikaanse grondwet en de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring de eerste politieke producten van de Verlichting. De Mensenrechten zoals die tegenwoordig worden belichaamd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vonden hun eerste formele uitdrukking in de Amerikaanse founding documents. Van een verzet tegen de doodstraf is daarin geen sprake en dat was evenmin het geval tijdens de Franse Revolutie. Wel was er verzet tegen onnodig wrede vormen van executie in welk verband door een humane arts de guillotine werd uitgevonden[1].
De encyclopedie van Diderot en d’Alembert bevat omvangrijke lemma’s over het strafrecht, grotendeel gebaseerd op l’Esprit des lois van Montesquieu. De rechtmatigheid van de doodstraf staat ook daarin niet ter discussie. Er wordt niet veel meer van gezegd dan dat zij alleen voor de zwaarste categorie vergrijpen is bedoeld, de categorie misdrijven die beschouwd kan worden als aanslagen op de samenleving. Verder is men van mening dat de straf als het ware uit de aard van het delict moet voortvloeien. Iedereen was er toen nog volledig van overtuigd dat er zulke ernstige misdrijven zijn, dat alleen de doodstraf de verstoring van de rechtsorde op adequate wijze tot uitdrukking kan brengen. Als enige geeft bovendien deze staf de zekerheid dat de plegers van gruwelijke misdrijven niet opnieuw op de samenleving worden losgelaten.
Dat ook plegers van ernstige misdrijven als medemensen dienen te worden beschouwd die aanspraak kunnen maken op bescherming door de mensenrechten is een gedachte die bij de encyclopedisten nog niet leeft, ook niet bij Rousseau . In de meeste niet-westerse landen is het nog steeds heersende leer, dat wie zich door misdrijven buiten de samenleving plaatst zijn burgerlijke rechten tijdelijk of voor goed verspeelt, zoals dat voor de verlichting ook in Europa gold.
De argumenten waarmee de afschaffing werd bepleit hebben nogal gevarieerd in de loop der tijd. Hier in Nederland verdedigde minister Modderman haar omdat straf tot verbetering van dader en samenleving moest dienen en doodstraf in dit opzicht een inadequaat middel was. De Pinto, een andere bekende afschaffer kwam met een argument dat ook de handhavers wel aansprak: wat heb je er aan om de doodstraf te handhaven, maar tegelijk de uitgesproken straffen niet uit te kunnen voeren als gevolg van de grote maatschappelijke weerstand daartegen? Dat was namelijk wat er tijdens het voeren van de jarenlange discussie gebeurde: ter dood veroordeelden zaten soms tientallen jaren in dodencellen zonder dat het tot een executie kwam. In Amerika, waar de discussie voortduurt is dat nog steeds het geval.
In feite is er in het liberale gedachtegoed geen plaats voor de doodstraf, omdat aan het behoud van menselijk leven een hoge en in wezen een irrationeel hoge waarde wordt toegekend, waar geen afschuw voor welk misdrijf dan ook tegen op kon. Consequent is dat niet.
De integriteit die door de mensenrechten wordt beschermd betreft niet alleen het leven van de mensen maar ook hun geestelijke en lichamelijk vrijheid. In feite is het hele idee van vrijheidsstraf net zo goed in strijd met het liberale gedachtegoed als de doodstraf of lijfstraffen. Dat geldt met name als men in de beschouwingen betrekt dat volgens Rousseau en zijn leerlingen de mens goed geboren is maar soms door opvoeding en omstandigheden slecht wordt gemaakt. Het is de samenleving die dan schuld heeft en de dader is vaak evenzeer slachtoffer als de gelaedeerde. Het hele strafrecht is daarom eigenlijk in de moderne verlichtingsleer een anomalie.
Het is bekend dat vroeger zwervers in de wintertijd zich nog wel een met een licht misdrijf tijdelijk onderdak wilden verschaffen en er zijn vast ook tegenwoordig nog wel mensen uit verre landen die liever in een Nederlandse gevangenis zitten dan de normale levensomstandigheden thuis te moeten verdragen. De werkelijkheid van het strafrecht staat ver af van de ideologie waarop zij is gebaseerd en dat maakt het systeem ineffectief.
- De guillotine werd in strikte zin niet door Dr. Guillotin uitgevonden, maar slechts gepropageerd als humaner executiemiddel. Men koos voor een verbeterde versie van de Halifax Gibbet, de Scottish Maiden en andere voorlopers als alternatief van brutere methodes zoals radbraken. De nakomelingen van Guillotin hebben het gebruik van diens naam nooit weten uit te bannen, en kregen later van Frankrijk het recht hun eigen naam te veranderen.
Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp
Ik ken alle ethische en morele overwegingen om tegen de doodstraf te zijn en een aantal daarvan onderschrijf ik ook. Wat echter niemand mij kan uitleggen is dat de grootste tegenstanders van de doodstraf in de regel links georiënteerden zijn die speculeren over voltooid leven en bijbehorende euthanasie en het ontzeggen van verdere behandeling op basis van resterende levensverwachting. Aan de andere kant van het spectrum verdedigen zij steeds ruimere criteria voor het toelaten van abortus. Waarom heeft een crimineel die de meest ernstige misdrijven heeft gepleegd meer recht op leven dan een foetus of een oudere?
Meest overzichtelijke artikel over de doodstraf dat ik ooit gelezen heb. Bravo. De conclusie is dat het strafrechtsysteem ineffectief is. Daar hebben we een probleem. Een jaartje of wat brommen voor jihadisten die de meest afschuwelijke misdaden op hun geweten hebben lijkt me wat weinig. Jihadisme is sowieso uiterst problematisch want uiteindelijk gericht tegen elke westerse, democratische staat met al haar vrijheden en rechten. Het moet mogelijk zijn om daar straffen als voor nazi beulen voor te eisen, dus minimaal 10 jaar, maar ook levenslang of doodstraf. Ik vraag me wel af of Kantiaanse ethiek iets anders is dan de ethiek van Kant, want ik geloof niet dat Kant tegen de doodstraf was. In zijn algemeenheid was hij voorstander van een op vergelding gebaseerd strafstelsel.
@Skeptic: Helemaal mee eens!
@ BegrensEuropa! Ik moet bij de doodstraf altijd denken aan 1 van die Naked Gun-films waarbij rechercheur Frank Drebin op zijn chaotische bureau bij toeval het bewijs aantreft dat 1 misdadiger inderdaad niet schuldig is aan die zware misdaad. Zijn collega merkt op, dat die de vorige week de doodstraf heeft gekregen.
Zeker met de extreme klungeligheid van onze onze politie (zie ook hun afwikkeling van de vuurwerkramp in Enschede) ben ik geen voorstander van de doodstraf.
Voor de moslim is die straf ook nog eens zijn beloning. In zijn geloofsoptiek.
Ik zie liever dat zulke misdadigers levenslang isoleercel krijgen. Die straf is veel erger dan de doodstraf. En dient vooral tot afschrikking van andere misdadigers. Je moet er heel wat voor over hebben om dat lot te ondergaan. Verder biedt deze straf de mogelijkheid om die op te heffen, bijvoorbeeld nadat blijkt dat de klungel-rechercheurs er weer eens volkomen naast zaten en de verkeerde hebben veroordeeld.
Iets wat in Nederland eerder norm is dan uitzondering.
Als je aan Pia Dijkstra van D66 vraagt hoe ze over de doodstraf denkt dan zak ze zeggen mordicus tegen te zijn.
Decennia geleden was ze actief bezig om zwarten in Afrika op te stoken met als gevolg veel doden.
Het ligt er dus, maar aan wat je als persoon en politicus nastreeft.
Ik ben, in principe, een voorstander van de doodsstraf, maar wel enkel voor zeer zware misdrijven, en wel enkel als de schuld voor 100% vast staat.
En vooral dat laatste is een probleem gezien wij een justitieel apparaat hebben dat zowel incapabel als onbetrouwbaar is.
Het werkelijke probleem is ook niet het al dan niet hebben van de doodstraf, het werkelijke probleem zit hem in de rest van de strafmaat.
Waar ik het dan over heb zijn zaken als “levenslang” wat verre van levenslang is, en het hele vervroegde vrijlating beleid.
Als een veroordeelde politieke moordenaar al na zeven jaar weer zo vrij is als een vogel dan klopt er in ieder geval iets niet waar het de toegepaste strafmaat betreft.
Oorlogs-misdadigers, terroristen/massa-moordenaars – verdienen de doodstraf.