De intergouvernementele EFTA (Europese Free Trade Organisation aka EVA (Europese Vrijhandels Associatie) werd In 1960 opgericht als tegenhanger van de twee jaar eerder opgerichte EEG, waarvan toen zes landen lid waren.

Van de aanvankelijk 7 EVA landen zijn 5 inmiddels toch lid geworden van de EU; alleen Noorwegen en Zwitserland zijn achtergebleven, later weer aangevuld met IJsland (1970) en Liechtenstein (1991). Hun 14 miljoen inwoners kunnen reizen en werken in de andere EFTA-landen, maar hebben vaak minder rechten dan de EU-bevolking; de EVA heeft – zoals de naam al belooft – met een paar dozijn landen vrijhandelsakkoorden.

Sinds 1992 participeren Noorwegen, IJsland en Liechtenstein bovendien in de EER (Europese Economische Ruimte cq. EEA European Economic Area) wat inhoudt dat ze bijna met alles gewoon meedoen met de EU; uitzonderingen zijn onder andere landbouw, visserij, buitenlands beleid, defensie, douane, justitie, economie en de Euro.

Maar, er zijn wel allerlei bilaterale regelingen zoals over landbouwproducten, visserij, politie en asiel. Verder knabbelt de EU enthousiast aan de randen: zo ondermijnen regels betreffende voedselveiligheid en dierenwelzijn de landbouw autonomie van de EFTA-landen; ook meedoen met het Schengenverdrag heeft de nationale zelfstandigheid van de EVA-landen flink verminderd. Verder is er is weliswaar een eigen EVA gerechtshof, maar als over een zelfde kwestie het EU-Hof wat anders beslist dan wordt men overruled.

Inmiddels zou Noorwegen al 11.000 EU wetten hebben moeten overnemen, waarvan er thans zo’n 6.000 gelden; dat zou ‘slechts’ 70% zijn van alle EU-wetgeving. Precies weet men het niet, temeer daar men er nauwelijks invloed op heeft. Weliswaar vergadert men in het voortraject gewoon mee, maar verder is men overgeleverd aan de grillen van het EU-parlement en lopen de contacten met de EU via de EEAS (European External Action Service).

Zwitserland is momenteel het enige EVA-land dat geen lid is van de EER, omdat de bevolking haar democratie en zelfstandigheid niet wil opgeven, zoals herhaaldelijk bleek bij referenda.

Ministaatjes zoals Andorra, zouden echter wel lid willen worden, maar omdat er zo weinig inwoners zijn, hebben ze niet genoeg ambtenaren om al die EU-wetgeving te managen.

De EEA geeft allerlei Soros-achtige bemoei-hulp aan ‘achtergebleven’ gebieden in de EU, zoals aan Portugal, Polen en Litouwen; op Malta is men bezig met ’empowering vulnerable groups, including refugees and migrants’.  Maar als IJsland en Groenland besluiten eenzijdig de vangst van makreel op te voeren, dreigt de EU met sancties. Waar bemoeit zo’n IJsland zich mee?

Na het Brexit referendum in 2016 droomde de EVA nog van een terugkeer van de Britten, maar die hebben goed in de gaten dat de EVA met annex de EER een soort kolonie van de EU is; de Britten hebben in het referendum gekozen voor onafhankelijkheid en democratie. Dat erkennen ook de Britse ambtenaren die in meerderheid voor ‘Remain’ hebben gestemd, maar die zeggen als echte democraten loyaal de wil van de bevolking te willen realiseren.

Wel zijn sommige Schotten zich wat gaan inlezen voor het geval het tot een breuk zou komen tussen Engeland en Schotland. Dat klinkt niet onlogisch omdat Schotland net als de andere EFTA-landen weinig inwoners heeft, nl slechts 5 miljoen, de voertaal in de EFTA (en EER) Engels is èn omdat de Schotten toch al gewend zijn de tweede viool te spelen; het lijkt me geen verstandige keuze, maar wellicht is het slechts een middel om de onderhandelingspositie jegens Engeland te verbeteren.

Anderzijds is het niet onmogelijk dat het onafhankelijke Groot-Brittannië, dat van plan is om snel net als de EFTA een serie bilaterale handelsakkoorden te sluiten, ook andere EFTA en EU-landen zal inspireren tot onafhankelijkheid, zoals een zestig jaar geleden de koloniale gebieden  in Afrika en masse het koloniale juk afwierpen en 30 jaar geleden de satellietstaten van de Sovjet Unie plotseling weer zelfstandig verder gingen.

Momenteel wekken de Noren en IJslanders een beetje de indruk dat ze zijn blijven hangen in oude structuren en zoals de spreekwoordelijke kikkers in een pan met kokend water en niet in de gaten hebben dat de ‘ever closer union’ de facto hun zelfstandigheid heeft afgepakt.

Voor de paar honderd EFTA-mensen die in Brussel werken is het leven – naar mijn inschatting – best aangenaam  in vergelijking met het ijskoude Scandinavië, zo in de sombere en duistere wintermaanden. Brussel is zelfs voor ons Hollanders al relatief comfortabel: gemiddeld is het een graad of drie warmer. Bovendien ontbreekt vaak de windchill-factor en zijn de stookkosten navenant lager.

---

Dit artikel verscheen eerder op Polderland.

Nicolette Geveke is correspondent EU/Brussel voor Veren of Lood.