De vraag in hoeverre de EU een psychohistorisch experiment is, is veel interessanter dan het in eerste aanleg klinkt.

Dat de meesten van u nooit hebben gehoord van een wetenschap genaamd psychohistorie – en dus ook geen notie hebben van een psychohistorisch experiment – is niet vreemd, en niets om u voor te schamen. Er zal een eerste lichtje gaan branden als u kijkt op de Wiki-pagina er van, en u ziet de toevoeging ‘fictional‘.

Psychohistorie is een idee dat de centrale plaats in neemt in de Foundation-serie (oorspronkelijk een trilogie) die de Amerikaanse SF-schrijver Isaac Asimov in het begin van de jaren vijftig creëerde, en waaraan hij later nog een aantal toevoegingen het licht deed zien. Wiki meldt er over:

Psychohistory depends on the idea that, while one cannot foresee the actions of a particular individual, the laws of statistics as applied to large groups of people could predict the general flow of future events. (..) Asimov applied this concept to the population of his fictional Galactic Empire, which numbered one quintillion. (..) Twee axioma’s zijn essentieel

• • that the population whose behavior was modeled should be sufficiently large
  • that the population should remain in ignorance of the results of the application of psychohistorical analyses because if it is aware, the group changes its behaviour.

Na deze eerste inleiding heb ik nog een tweede lijntje nodig eer ik aan mijn eigenlijke (korte) betoog toe kom, en dat werd me vanmorgen geleverd door een tekst van Toon Kasdorp, die over EU-stichter Jean Monnet vermeldde:

…wat Monnet ooit heeft beweerd, namelijk dat, wanneer men bepaalde feiten weet te creëren, er een grote mate van waarschijnlijkheid is dat andere feiten zullen volgen. Er is hier sprake van een in de politiek gebruikelijke methode (..). Het heeft (..) te maken (..) met waarschijnlijkheid en politieke wenselijkheid.

Heeft Monnet de Foundation gelezen? Het is verre van onwaarschijnlijk, de jaren vijftig waren een periode waarin goede SF ook in Frankrijk populair was. De plannen voor de stichting van de eigenlijke EEG (voorloper EGKS is al van 1947) dateren uit 1955, zodat de datering het mogelijk maakt.

Maar ook als Monnet het boek niet gelezen heeft, is het maakbaarheidsidee – met behulp van manipulatie van grote massa’s mensen – een typische en herkenbare gedachte die in de eerste helft van de 20e eeuw opgang maakte. De gedachten die Monnet heeft achtergelaten over de door hem verwachte en gewenste ontwikkeling van de EEG wijzen in deze zelfde richting.

Interessant overigens is dat blijkt dat het tweede axioma dat Asimov postuleerde, dat mensen geen weet mogen hebben van de gewenste richting van een dergelijk experiment, niet nadrukkelijk geldig blijkt. Monnet en zijn tijdgenoten maakten geen geheim van de doelen die zij nastreefden en wat zij verwachtten er mee op termijn te realiseren.Veel mensen lijkt dat weinig te kunnen schelen zo lang hun welvaart er bij is gebaat.

Al is het inderdaad maar beter voor Monnets idee geweest het aan de politici die het gingen uitvoeren niet te presenteren als een psychohistorisch experiment. Hoewel de vraag gerechtvaardigd is of je dat niet ook van het dialectisch materialisme (marxisme) zou moeten zeggen? De gelovigheid van socialisten in een voorbestemde loop van de geschiedenis is blijkbaar te sterk om onafhankelijk kritisch denken ongeschonden overeind te houden.

---

Over het boek de Foundation vindt u op VoL ook een aardige bespreking door Victor Onrust