Pieter Hilhorst vroeg[1], nog in zijn functie van VARA-ombudsman, aan Frits Bolkestein of die een Koerdische Irakees zou willen ontvangen om hem zijn excuses aan te bieden. Bolkestein was als bewindsman op Economische Zaken ooit verantwoordelijk geweest voor het geven van een vergunning aan een Nederlandse exporteur van chemicaliën. Die chemicaliën had Saddam Hoessein niet gebruikt voor kunstmest, zoals ook had gekund, maar voor het maken van gifgas en dat gas had hij gebruikt tegen de Koerden.

Dat verzoek aan Bolkestein was nogal flauw van Hilhorst. Hij weet net zo goed als iedereen dat een minister of staatssecretaris als regel niet op de hoogte kan zijn van vergunningen die door zijn ministerie worden afgegeven. Zou hij er voor zorgen dat wel te zijn dan kwam hij aan het meeste van zijn andere werk niet toe. Hij blijft er niettemin politiek verantwoordelijk voor. Niet tegenover Hilhorst of andere individuele burgers, maar tegenover het parlement. Dat geeft de Kamer de mogelijkheid te controleren wat de overheid doet en in te grijpen als het dat nodig mocht vinden.

Als Hilhorst het om therapeutische redenen belangrijk zou hebben gevonden dat tegenover de Koerdische bevolking van Irak door Bolkestein een symbolische daad zou worden gesteld, dan had hij hem dat ook privé kunnen vragen. Nu lijkt het een politiek gebaar en dat past een ombudsman niet. De Irakees in kwestie was inderdaad sneu, want hij was hier tussen de raderen van de bureaucratie terecht gekomen. Daar had Bolkestein dan weer helemaal niets mee te maken, maar Hilhorst gebruikte het voorval om extra politieke druk te zetten.

Wat hij als ombudsman beter had kunnen doen was een analyse maken van de manier waarop in de daklozenzorg de bureaucratie werkt. De man in kwestie was als verslaafde aangemerkt, omdat hij zware pijnstillers nam wegens chronische pijnklachten. Verslaafden krijgen pas een woning toegewezen na een periode van therapie en daar ging het hier om. De man was een toegelaten asielzoeker, een tijd weg geweest uit Nederland, kwam nu weer terug en hij wilde graag een woning.

Ik weet weinig van de organisatie van de daklozenzorg, maar ik heb me een keer of wat in de algemene bureaucratieproblematiek verdiept en ik kan wel raden hoe het hier gegaan is. Verslaafden zijn een van de twee grote categorieën cliënten in de daklozenzorg. De andere categorie bestaat uit seizoenwerkers die goedkoop aan onderdak willen komen om zo meer over te houden aan een seizoen werken in het rijke Nederland. De daklozenzorg doet haar werk met te weinig en met niet al te hoog opgeleide ambtenaren. Die hebben de neiging om mensen in een van die twee grote categorieën in te delen. Wie omdat hij altijd pijn heeft en medicijnen gebruikt op een junk lijkt komt in de categorie junks. Hij zal daar wel tegen geprotesteerd hebben, maar dat is ook iets dat bij junks past en zo gaat dat dan.

De bureaucratische manier is nu eenmaal de manier waarop overheden hun werkzaamheden inrichten en als een ombudsman meent dat het op een aantal terreinen anders moet en kan, dan moet hij maar aangeven hoe.

Ik zelf zou in zijn plaats dan een indeling maken in werkzaamheden van de overheid die voor de burger ingrijpende persoonlijke gevolgen hebben en andere werkzaamheden. Ik zou mijn ingrijpen beperken tot de eerste soort.

Bij alles wat de overheid doet en dat sterk ingrijpt in het leven van burgers zouden de besluiten moeten worden genomen door betaalde ambtenaren of door vrijwilligers, die een behoorlijke mate van vrijheid zouden moeten hebben om van regels af te wijken. Om ervoor te zorgen dat ze dat oordeelkundig doen moeten ze zorgvuldig geselecteerd worden. Op grond van opleiding en prestaties in het verleden moeten ze geacht worden goed te kunnen luisteren en nieuwe situaties snel te kunnen overzien. Ze moeten daarnaast een verdiende reputatie van integriteit bezitten. Het soort Chinese ambtenaren dat men in de rechter Tie boeken van Van Gulik tegen komt zou model kunnen staan. Dat soort mensen zijn tamelijk zeldzaam maar men zou er bijvoorbeeld gepensioneerde rechters voor kunnen vragen en andere ouderen die een hoge functie met succes hebben bekleed.

Dat lijkt historisch het enige alternatief te zijn voor een overheidsoptreden via starre regelgeving en bureaucratie. Het is gevaarlijk want het leidt gemakkelijk tot corruptie en nepotisme. Daar moet men dan weer voor waken, maar zo is de wereld nu eenmaal. Ideaal wordt het nooit, maar het is wel zo dat de bureaucratie bij ons de spuigaten begint uit te lopen en dat het tijd wordt dat de slinger weer eens de andere kant op gaat. Maar het enige alternatief voor minder regels is betere ambtenaren met grotere beslissingsvrijheid.

——————————————————————————————–

[1] op 15/3/11

——————————————————————————————–

Eerder verschenen op het Blog van Toon Kasdorp