De achtergrond van onze cultuur
De achtergrond van onze cultuur vindt je terug in het oude Griekenland. Die was anders – minder “eigen” – dan we vaak denken.
Griekse steden in de oudheid, zoals bijvoorbeeld Athene, zijn ontstaan als toevluchtsoorden in tijden van oorlog. De mensen woonden in boerderijen met hun gezinnen en hun personeel op het platte land en die boerderijen waren self supporting. Dat wil zeggen, alle eerste levensbehoeften produceerden ze zelf en alleen voor luxe artikelen, zoals bijvoorbeeld sieraden, bestond er ruilhandel. Dit bracht mee dat het leven op de eigen boerderij efficiënter en goedkoper was dan in de stad. Athene werd pas permanent bewoonbaar, toen de handel en de productie van zaken als aardewerk en metalen voorwerpen zo gegroeid was, dat de meerwaarde ervan de import van voedsel haalbaar maakte.
Vanaf die tijd werd Athene de grootste en rijkste handelsstad van Hellas en een belangrijk centrum van kunsten en wetenschappen. De bewoners hielden de zelfstandigheid, die ze meegebracht hadden van hun boerderijen. Er was wel een regering, want een stad kan niet zonder, maar die werd door de bewoners uit hun midden gekozen en had daarom een heel ander karakter dan het bestuur van steden als Bagdad of Damascus, waar zij door de regerende vorst werd benoemd.
Van dat verschil waren de Grieken zich heel goed bewust. Zij hielden de mensen uit de rest van het midden oosten voor een soort slaven en zagen alleen zich zelf als vrije mensen. Dat hun personeel allerminst vrij was, zagen ze daarbij over het hoofd. Die zagen ze ook niet zozeer als mensen maar meer als iets tussen dieren en mensen in. Vrouwen en kinderen waren dan wel weer mensen maar toch van een andere categorie.
De burgerij van Athene vormde een soort elite en een die een vruchtbare voedingsbodem bleek voor het ontstaan van een unieke beschaving, die de voorouder is van onze eigen westerse beschaving. Het is deze Atheense beschaving die we in de renaissance weer hebben opgepikt en daarmee een breuk hebben veroorzaakt in onze geschiedenis. Vóór de renaissance was die meer een variant op de moslim beschaving, maar daarna werden we weer die vooruit kijkende wereld waarin veel mensen hun eigen baas zijn, hun eigen interesses kunnen volgen en een voorbeeld zijn voor de rest van de wereld.
Die beschaving heeft in Europa wel een deuk opgelopen door de twee wereldoorlogen in de vorige eeuw, maar is toch nog steeds de dominante invloed in de wereld.
Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp
Al met al een aardige bespiegeling. Je zou ook kunnen zeggen: handel maakt vrij. Immers, de Atheners waren zeevarende handelaars, en dat geldt ook voor de Europeanen van de vijftiende eeuw tot heden. Globalisering is de ultieme handelsvorm en dus wellicht het ultieme vrijmakingssmechanisme. Tenzij er misbruik gemaakt wordt van het ‘level playing field’ dat zo gecreeerd is, zoals China doet. Dan zorgt handel weer voor onderwerping. Volgens een andere wereldgeschiedenis zou je kunnen zeggen: vrije uitwisseling van ideeen brengt vooruitgang. De Atheense gouden eeuw en het hellenisme kwamen niet uit de lucht vallen. De botsing van het hellenism met het jodendom leverde het christendom op. De botsing van het christendom met het sterk gehelleniseerde romeinse rijk leidde tot de Katholieke Kerk (in het Oost-Romeinse Rijk tot Byzantium). De botsing van de islam met Europa leidde tot de puinhopen in de Balkan en een door de reconquista getekend Spanje. De botsing van het klassieke erfgoed met het christendom leidde tot de renaissance en wetenschappelijke ontwikkeling. De botsing van protestantisme met katholicisme leidde tot de natiestaat. De botsing van geindustialiseerde natiestaten leidde tot internationaal recht. De botsing van internationaal recht met vrijhandel en vrijdenken leidt tot onvrijheid. Nieuwe monopolies in denken en handelen zijn in opkomst. Tijd voor een verbeterd herstel van de oude situatie. Vandaar kunnen we weer verder.
Aardige gedachtegang, maar er mist ook iets.
Het is niet zomaar dat men daar slaven hield en dat die allerminst vrij waren. Slaven waren voor een groot deel het bijproduct van oorlogen. De gehele tijd was er een waarin persoonlijke eer belangrijk was. Hoewel niet geheel vergelijkbaar met wat men nu nog steeds in de arabische wereld ziet, maar toch niet zo ver verwijderd dat men er geen links mee kan leggen. Slaven hadden ervoor gekozen hun eer te verliezen en liever slaaf te zijn dan dood. Dat die dus als een minder soort mensen werd gezien is in die gedachtegang volkomen logisch.