Dat collectivisme niet wordt herkend als politieke stroming is tamelijk opmerkelijk. Het is eigenlijk een klassiek geval van de olifant in de kamer, want tot op zekere hoogte is vrijwel iedereen wel enigszins met collectivistische tendensen behept.

Ik kwam hier op toen ik dit weekend zat te mijmeren over de werking en kenmerken van collectivisme. Daar wordt maar heel mondjesmaat over geschreven, en het blijft vaak hangen in vrij algemene statements. Weinig waar je wat mee kunt. Maar het aha-moment was toch wel dat ik me realiseerde dat een staat het toppunt van collectivisme is, zoals een volkomen onafhankelijk statenloos individu het toppunt van haar tegengestelde is. Om met Cruijff te spreken: je gaat het pas zien als je het door hebt.

Dat maakt het natuurlijk wèl vrij bizar dat een club (ALDE) die zich liberaal noemt tot de meest fanatieke steunpilaren van de EU behoort. Wie nog positief twijfelde aan het liberale gehalte van ALDE moet hieraan in ieder geval nog maar eens een paar gedachten wijden. Er is niets liberaals aan een sterke en groot georganiseerde centralistische staat. Het is dan ook geen wonder dat 19e-eeuwse liberalen het liefst spraken over een nachtwakersstaat als ideaal. Een staat als verdediger van gemeenschappelijke belangen als noodzakelijk kwaad is ver verwijderd van het moderne gedrocht dat in Brussel zetelt.

Hoe groot dat verschil echt is zie je als de lakmoesproef genomen wordt: hoe staat de EU tegenover vrijheid van haar onderdanen? Het resultaat valt zelfs als je verwachtingen niet al te hoog gespannen waren bepaald niet mee. Oekraïne, UK en nu dit weekend Catalonië weer, het zijn allemaal voorbeelden van een staat die alleen hongerig is naar groei, alsof zij zelf een levend wezen is in plaats van een kunstmatig vehikel geschapen voor gemeenschappelijke belangen. Ook haar dienaren neigen er toe de EU als een levensideaal te bezien. Als ze militair sterk genoeg was geweest had de EU naar het idee van velen niet geaarzeld om over Oekraïne tegen Rusland ten oorlog te trekken. De stille steun van de EC aan de Spaanse regering-Rajoy illustreert hetzelfde probleem op een lager niveau. Want laten we wel wezen: de meest collectivistische uiting van een staat is oorlog. Oorlog is niets anders dan een uiting van collectieve waanzin, maar dan bewust gemanipuleerd in de richting van een specifiek doel. Dat dat ook een aardige definitie va de EU is zal wel toeval zijn.

Maar dat de EU de Nobelprijs voor de Vrede mocht ontvangen was dus niet meer dan een uiting van de hoop dat die prijs binnenkort kan worden afgeschaft. Helaas, zoals u uit bovenstaande kunt afleiden, is het tegendeel eerder te verwachten. Grote centralistische staten hebben de neiging de macht binnen de staat steeds exclusiever te maken, die automatisch lokale elites die aan slagkracht en (economische) invloed winnen zal proberen te fnuiken. Dan krijg je een roep om onafhankelijkheid, zelfs als die voorheen niet aanwezig was. Doordat individuen zich niet langer kunnen identificeren met de heersende moraal van het grotere collectief.

In de menselijke geschiedenis zijn er eerder grote staten geweest, en zulle er nog wel vele volgen. Vrijwel allemaal zijn of zullen ze vanzelf door hun hoeven gaan. Bij De EU lijkt men te denken dat een dergelijke gebeurtenis te wijten is aan buitenlandse vijanden en dergelijke, maar de historische praktijk leert dat het de onhandelbaarheid van het staatslichaam was die de uiteindelijke dood van zo’n staat als oorzaak had.