Op 24/8/12 schreef Nausicaa Marbe over Breivik en over de Nederlandse reacties op diens moordorgie op dat eilandje Utoya, voor de Noorse kust.

Waar ze zich nogal boos over maakte is over het verband dat door onze progressieve medeburgers werd gelegd tussen Breivik en Geert Wilders. Maar Wilders is zo evident tegen het gebruik van geweld en zo duidelijk zelf slachtoffer van geweldsdreiging, dat wie hem met Breivik op een lijn stelt, zelf wel van lotje getikt moet zijn.

Er kan weinig twijfel over bestaan dat Breivik niet normaal is, maar dat was de vraag niet. De vraag was of hij wist wat hij deed toen hij aan het moorden sloeg en uit alles blijkt dat hij dat prima wist en dat hij dus terecht veroordeeld is tot de maximum straf die Noorwegen kent. Wie zich zorgen maakt dat hij ooit weer vrij komt kan gerust zijn. Er schijnen middelen te zijn in Noorwegen om de straf te verlengen. Niet helemaal koosjer, als je mij vraagt, vanuit rechtsstatelijk standpunt bekeken, maar onder deze omstandigheden wel geruststellend.

Breivik beschouwde zich als een martelaar, net als veel moordenaars van moslim huize, op wie hij wel wat lijkt. Hij vindt wat hij gedaan heeft verdedigbaar en zelfs heilzaam. Hij beweert ook dat hij bij zinnen was toen hij het deed. De feiten wil hij niet ontkennen. Met de straf heeft hij in zoverre vrede dat hij daar de voorkeur aan geeft boven opsluiting als krankzinnige. Als ik rechter was geweest en het Noorse recht had die mogelijkheid gekend, dan had ik ze hem allebei gegeven èn straf èn krankzinnigenopsluiting, want ze lijken me hier allebei van toepassing.

De nabestaanden hadden net als Breivik zelf een voorkeur voor straf boven de krankzinnigeninrichting, omdat ze vonden dat het evil was wat Breivik had gedaan. Ik ben dat met ze eens en ook dat dit door straf wel tot uiting komt en door een opsluiting als krankzinnige niet. Die man in Engeland die zijn huis met zijn kinderen erin in brand had gestoken, om ze spectaculair te kunnen redden, die had TBS horen te krijgen. De redding mislukte en de vijf kinderen verbrandden.

Zo’n man moet geen levenslang krijgen, die is meer ongelooflijk stom dan slecht zoals Breivik. Toch zou ik bij Breivik de combinatie TBS en gevangenis veiliger gevonden hebben, want dat verlengen van een straf boven de wettelijke maat lijkt me toch wat onzeker, los van het feit dat daarbij de wet niet helemaal serieus lijkt te worden genomen.

Het was opmerkelijk dat de media en het internet bol bleven staan van de moordpartij in Noorwegen, die op zich geen grotere of andere betekenis had dan die in Alphen aan de Rijn of dan eerdere schietpartijen in Duitsland en Amerika. Het lijkt me in elk geval geen reden voor polderjournalisten om hun politieke tegenstanders de maat te nemen.

Of Anders Breivik gek is of niet is een kwestie van definitie. Beschouw je iemand pas als gek als hij cognitief het contact met de buitenwereld kwijt is, dan is Breivik niet gek. Reken je tot krankzinnigheid ook het onvermogen om normatief met de buitenwereld te communiceren dan is hij wel degelijk gek. Persoonlijk vind ik de ruimere definitie de juiste. Het is in elk geval wat we bedoelden vroeger als we zeiden dat Hitler krankzinnig moest zijn geweest. De Italianen zagen hem zo en hebben in het tweede deel van de oorlog hun best gedaan om zich van Duitsland te distantiëren.

Franco, die om de donder niet gek was, deed dat al eerder en heeft met zijn vaste voornemen om uit de buurt van Duitsland te blijven Hitler regelmatig tot wanhoop gedreven. Van Franco had hij meer last dan van veel tegenstanders schijnt hij ooit gezegd te hebben en dat was ook zo.

Discussies over de vraag of Breivik zonder de politieke opvattingen van Wilders en andere rechtse politici ook tot zijn daad zou zijn gekomen hebben even veel zin als de vraag of hij met ander weer misschien thuis zou zijn gebleven. Wilders is geen oorzaak. Geen causa efficiens en geen causa proxima, gewoon geen oorzaak en wie anders beweert is een haatzaaier.

Dat de politie bij de aanslag van Breivik laks is opgetreden en dat men tientallen levens had kunnen redden wanneer er alerter gereageerd was, staat wel vast. Dat dit gedrag onprofessioneel was en dat men er van hogerhand op had horen te reageren ook. Maar dat betekent nog niet dat er een strafrechtelijke vervolging van de politie plaats had moeten vinden. De politiemensen hebben niet boosaardig en crimineel gehandeld, wel laks en onzorgvuldig. Ze hebben, voor zover mij bekend, geen strafbare feiten gepleegd. Daarom is strafrechtelijke vervolging terecht achterwege gebleven.

Een vervolging zou de aard van het strafrecht hebben miskend dat immers bedoeld is om ernstige normafwijkingen te bestraffen die de rechtsorde hebben aangetast. De Noorse hoogleraar organisatiewetenschappen Gottschalk vond het toch belangrijk dat er in dit geval wel politiemensen strafrechtelijk waren vervolgd ook al zou er waarschijnlijk niemand uiteindelijk zijn veroordeeld. Dan wordt de handelswijze van de politie in deze zaak toch in het openbaar tegen het licht gehouden, meende hij en dat zou hij bevredigend vinden.

Deze Gottschalk is wel geen strafrechtjurist, maar men kan dit soort opvattingen ook wel horen in strafrechtkringen. Het is zeker waar dat ook de enkele vervolging door normale mensen al als een vorm van straf wordt ervaren. De zegswijze dat iemand een vrijspraak te zijnen laste heeft komt niet uit de lucht vallen. Dat ervaren van een vervolging als straf geldt zeker voor een politieman, voor wie het verschil tussen een verdachte en een veroordeelde veel minder duidelijk is dan voor een officier of advocaat. Hoe dan ook, een vervolging is niet als straf bedoeld en de vervolging van iemand van wie men weet dat hij zal worden vrijgesproken is onrechtmatig.

Er zijn andere middelen om het publiek duidelijk te maken wat er is gebeurd en wat er fout is gelopen. Een enquête met openbare hoorzittingen bijvoorbeeld en getuigenverklaringen onder ede. Dat is evenmin prettig voor de betrokkenen en het voldoet aan het terechte verlangen van de nabestaanden dat er niets de doofpot in gaat. Maar laten we toch vooral het strafrecht zuiver houden. Dat schiet al aan alle kanten tekort en door het zo te misbruiken maken we het alleen maar erger.

De moordenaar van Oslo had in zijn manifest Wilders een paar keer genoemd in positieve zin en daarom vonden diens linkse tegenstanders dat hij verantwoordelijkheid droeg voor het Noorse geweld. Wie de Volkskrant van 26/7/11 leest, merkt dat de meesten dat op een subtielere manier doen dan ik het hier zeg. Ze overwegen hardop en uitgebreid dat de Noor Breivik en Wilders een soort broertjes zijn om dan te besluiten met de conclusie dat guilt by association niet hun ding is. Wel dat Wilders nog eens goed moet nadenken over het onheil dat zijn gedachtegoed kennelijk kan aanrichten.

Van Baar, een rechtse columnist, voorspelde dat Noorwegen Wilders stemmen ging kosten. Dat is wat al die progressieve journalisten hoopten en waar ze graag hun bijdrage aan wilden leveren. Ik heb nog nooit op Wilders gestemd maar ben van plan dat een volgende keer maar eens wel te gaan doen, omdat ik meen dat dit soort kritiek op hem frauduleus is en dat wat tegengas op zijn plaats zou zijn.

Persoonlijk geloof ik wel degelijk dat wanneer iemand haat preekt hij geweld zal oogsten. Wanneer imams zeggen dat homo’s varkens zijn en van de hoogste toren gegooid moeten worden dan hebben homo’s die door moslims in elkaar geramd worden die imam wel degelijk iets te verwijten.

Die imam heeft het aan zich zelf te wijten wanneer iemand dan vervolgens zegt dat mensen zoals hij hier niet thuis horen en dat zij beter weer vertrekken kunnen naar waar ze vandaan komen. Ook al heeft zo ’n imam de Nederlandse nationaliteit en zou dat een reden moeten zijn om hem hier te houden. Hij kan zich niet met een beroep op de godsdienstvrijheid onttrekken aan zijn verantwoordelijkheid in elk geval, wanneer een gelovige doet wat hij hem tijdens een gebedsdienst heeft aangeraden.

Wat U in geen van de Volkskrantstukken na de moord van Breivik lezen kon, is dat Wilders tegen geweld is, nooit heeft nagelaten om het te veroordelen als het tegen moslims werd gericht en het zeker ook zou veroordelen wanneer iemand hier in Nederland geweld tegen de PvdA zou gebruiken.

Toen na de moord op Theo van Gogh opvallend zichtbare politiebewaking voor de deur van Job Cohen stond op de Herengracht, was dat niet om hem tegen de aanhang van Wilders te beschermen. Ik woonde toen in die buurt en heb dat toen voor de zekerheid eens gevraagd aan een van de agenten daar, die het lachend van de hand wees. Cohen werd beschermd omdat hij zo heette en dus voor iedereen kenbaar een jood was.

Ik vind nog steeds dat het niet aangaat dat een meerderheid van linkse journalisten Wilders het geweld in Noorwegen in zijn schoenen schoven. Het haat zaaien en discrimineren dat door Schalken c.s. was geconstateerd, is door het OM en door de Rechtbank van tafel geveegd.

Als er in het eerste Wildersproces, die televisievertoning, een ding is komen vast te staan dan is het dat Wilders een normale parlementariër is, dat zijn partij er geen milities op na houdt, ook geen bedenkelijk verleden heeft, maar gewoon vindt dat de PvdA het sinds de zestiger jaren slecht gedaan heeft. Daarnaast ook dat er hier teveel moslims zijn komen wonen. Wilders zegt met recht dat de immigratie, op een schaal als we die hier hebben meegemaakt, aan de PvdA te wijten valt, naast nog heel wat andere zaken, die ons niet bevallen.

Dat mensen als Breivik misschien ook in Nederland voorkomen en als ze stemmen bij verkiezingen op de SP of op Wilders stemmen, zegt niet dat die partijen voor hun geweld aanspreekbaar zijn. Het geweld in Noorwegen is van hetzelfde kaliber als dat van Volkert van der Graaf en van de aanslagplegers van de Twin Towers en in Frankrijk.

De moord op Pim Fortuijn valt aan de dierenactivisten te verwijten, omdat die activisten tot geweld opriepen. En het geweld van de islamisten kan aan hun woordvoerders worden verweten om dezelfde redenen. Maar het geweld van Breivik is niet de schuld van Wilders.

Wat in de krant had horen te staan is dat verzet tegenover een politiek waar men het niet mee eens zich op twee manieren kan uiten. Op een democratische manier zoals die van Wilders of op een gewelddadige manier zoals die van Breivik en Van der Graaf. Een grotere tegenstelling is niet denkbaar.

---

Dit essay verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp

Op zijn manier is Anders Breivik wel degelijk een begrip geworden. Meer over hem, zijn gevolgen en navolgers vindt u hier.