De bevolkingsgroei laat zich niet door intellectueel besef afremmen, zo blijkt. Alternatieven lijken weinig humaan concludeert Toon Kasdorp.

Sinds de industriële revolutie is de wereld bevolking gestegen tot een niveau dat het nooit eerder in de wereldhistorie heeft bereikt. Zeven miljard bewoners telt de wereld nu en nog geen tien procent daarvan bedroeg de wereldbevolking vóór a.D. zeventienhonderd.

Het is de belangrijkste oorzaak van de klimaatverandering op de wereld en er bestaat eigenlijk weinig twijfel over dat er ongeveer vijf miljard mensen te veel zijn. Maar een discussie over dat onderwerp blijkt taboe te zijn. Op de klimaatconferenties die in UN verband jaarlijks worden gehouden komt het woord overbevolking niet aan de orde. Als er ergens op de wereld een sterke stijging van de sterfte dreigt als gevolg van oorlogen of epidemieën, dan grijpen we als westerse wereld in.

Vanuit een oogpunt van milieubescherming zijn oorlogen als in de Soedan en de Congo een godsend en is de Ebola-uitbraak – waar we vooral niets aan zouden moeten doen – dat ook. Maar vanuit onze humanistische wereldbeschouwing is alleen de gedachte al om ons bij een dergelijke ruwe correctie van de wereld-overbevolking neer te leggen ondenkbaar.

De historische bevolkingsgegevens zijn niet heel erg precies maar voldoen zeker om de orde van grootte ervan te kunnen begrijpen.

Wat daarbij opvalt is dat de groei eerder begonnen is dan de Industriële Revolutie[1]. Dat suggereert misschien dat de groei behalve gevolg ook deel van de oorzaak is geweest van de veranderingen in de laatste eeuwen. De bevolkingsgroei is (was) een golfbeweging. Hij was positief en negatief, afhankelijk van bewegingen in het klimaat en het technische niveau van de samenleving. Honger, ziekten, oorlog en natuurrampen waren de oorzaak van afname, terwijl welvaart, orde en een goede voedselvoorziening oorzaken zijn geweest van een toename van de bevolking.

In subgroepen waar de sterfte om uiteenlopende redenen hoog is, is ook altijd het geboortecijfer hoog. Het wegnemen van de oorzaken van sterfte geeft in zulk gevallen altijd een meer dan proportionele groei[2] te zien.

We kunnen die momenteel waarnemen in Afrika en Zuid Amerika. De migratie uit de armere naar de rijkere gebieden in de wereld is een logisch biologisch gevolg.

Geboortebeperking blijkt geen werkzaam alternatief voor de stabilisatie van de bevolking in plaats van armoede, ziekten en oorlogen. Het is wel geprobeerd in Afrika en Zuid-Amerika, maar steeds zonder succes. En toen de nieuwe paus voorzichtig probeerde zijn bisschoppen tot meer humane gedachten te brengen, mislukte dat. Optimistisch over een vreedzame afremming van de overbevolking kunnen we niet zijn.

---

1. De industriële revolutie was een grote maatschappelijke verandering, te weeg gebracht door belangrijke nieuwe ideeën en leefgewoonten. Die konden alleen wortel schieten waar tegelijkertijd de oude ideeën en de oude maatschappelijke organisatie in diskrediet waren geraakt en er een periode van groeiende welvaart bestond. Renaissance en protestantisme staan samen met een klimaatsverbetering aan de basis van de maatschappelijke veranderingen in Noord West Europa. In Zuid Europa waren de krachten van de oude samenleving nog sterk genoeg om de nieuwe ideeën de kop in te drukken. Vanuit Noord West Europa heeft de industriële revolutie zich over de rest van de wereld verspreid. Op den duur ook naar Zuid Europa, maar pas nadat zij in het Noorden tot wasdom was gekomen.
2.  In de zestiende eeuw was de bevolking van Groot Brittannië niet veel groter dan die van de Benelux en maar een kwart van die van Frankrijk. De bevolking van Rusland was ten tijde van de Napoleontische oorlogen ongeveer even groot als die van Frankrijk. In Duitsland was de bevolkingsgroei in de negentiende eeuw zo groot dat men het verkrijgen van koloniën als een fysieke noodzaak beschouwde. Ook de aanvalsoorlog van Hitler moet men tegen die achtergrond zien.Dat de Industriële Revolutie koloniën of uitbreiding van het grondgebied overbodig maakte werd toen nog niet voldoende onderkend.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp

Meer over bevolkingsgroei vindt u hier.