Wanneer Nederlanders iemand een dominee noemen dan is dat vaak geen compliment, vooral als zij zelf geen leden zijn van de Protestantse Kerk in Nederland. Dan bedoelen ze dat ze het optreden van de persoon in kwestie zalvend vinden of hemzelf quasi vroom en hypocriet. En dat terwijl er best veel dominees zijn voor wie dat allemaal niet geldt.

Je kunt je afvragen of dat tegen het beroep als zodanig niet discriminerend is en of die houding tegenover dominees niet een schending inhoudt van artikel 1 van de grondwet. Niemand vraagt zich dat af, omdat dominees niet tot de categorie behoren bij wie discriminatie op het eerste gezicht aan de orde kan zijn. Daarvoor moet je horen tot de sociaal minder bedeelden en dominees zijn sociaal niet minder bedeeld.

Er is toch iets raars aan de hand met dat begrip discriminatie. Het wordt in de grondwet of elders in de wet niet echt gedefinieerd. Letterlijk is het “het maken van onderscheid”, maar bedoeld wordt het maken van ongeoorloofd onderscheid. Neerkijken op, niet willen omgaan met, niet voor vol aan zien. Dat is discrimineren. Wat in casu ongeoorloofd is wordt iedereen geacht meteen te weten, want op discrimineren rust een maatschappelijk taboe. Dat blijkt wanneer Olaf Tempelman in De Volkskrant een wat merkwaardig getoonzet artikeltje schrijft over de behandeling van de Roma, dat wil zeggen van Roemeense zigeuners, in Italië. Hij begint met omstandig uit te leggen hoe verkeerd het is om alle Roma over een kam te scheren en eindigt dan met zich te beklagen dat het probleem van de Roma niet goed bespreekbaar is.

Dat is nu precies het verschil tussen dominees en zigeuners. Dominees hebben de bescherming van het taboe niet nodig. Men mag zich gerust beklagen over dominees, advocaten en politici, dat verhindert hun maatschappelijk functioneren niet. Als een algemene negatieve opvatting over Roma of over joden tot hun maatschappelijke uitstoting dreigt te leiden, dan is een taboe het enige sociale mechanisme dat ertegen in het geweer kan worden geroepen. Door een groep mensen sacraal te verklaren en het optreden tegen hen taboe, wordt een bescherming gecreëerd. Dat is een nogal heftig middel, maar groepen hebben geen geweten en wil je een groep beïnvloeden, dan zijn heftige middelen de enige werkzame.

We hebben in de Tweede Wereldoorlog en eerder al kunnen ervaren wat er met groepen mensen kan gebeuren als de volkswoede zich tegen hen keert, vooral wanneer de overheid die volkswoede voedt. Dan is een taboe, op zich even primitief als volkswoede, zeker op zijn plaats. Maar vindt men dat het beschermde volksdeel aan de andere kant ook problemen creëert die aangepakt zouden moeten worden, dan stuit men op dit taboe. Dat is namelijk niet genuanceerd. Het is er wel of het is er niet. Als het er wel is, zoals bij de Roma, dan verhindert het ook een effectieve benadering van Roma criminelen. Die genieten de bescherming van het taboe, ook als ze een substantieel deel van de in Italië aanwezige Roma bevolking uitmaken. Tot woede van de andere Roemenen spreken we dan van Roemenen als we eigenlijk Roma bedoelen en individualiseren we zoveel mogelijk de criminaliteit, ook al weten we heel goed dat onder de Roma het aantal criminelen disproportioneel is en dat er eigenlijk geen andere goede methode is om over dat fenomeen te spreken dan door de criminaliteit als kenmerkend voor de etnische groep te beschouwen.

Toen in de jaren zeventig bij het Olympisch stadion in Amsterdam een groep Zigeuners hun tenten hadden opgeslagen was het aantal diefstallen en inbraken uitzonderlijk hoog en die golf van criminaliteit verdween toen de kampeerders weer weg waren. Er was weinig twijfel over waar de oorzaak gezocht moest worden, maar de pers bewaarde er een angstvallig stilzwijgen over en nam ingezonden berichten van buurtbewoners over het onderwerp niet op.

Soortgelijke reacties kwamen er later toen bekend werd dat woonwagenbewoners in Maastricht op grote schaal belastingen en premies ontduiken en subsidies en sociale verzekeringen misbruiken. Of de woonwagenbewoners in Haelen zigeuners waren weten we niet want de krant en de TV vermeldden het niet terwijl er uitgebreid aandacht is gegeven aan de ruzie tussen deze woonwagenbewoners en een buurman die ervoor in het gevang is terecht gekomen. Men zweeg in alle talen.

Wanneer men soms meent er niet onderuit te kunnen om het beestje bij zijn naam te noemen, dan doet men dat ongeveer als Olaf Tempelman. Men begint met luid en duidelijk te verklaren dat men niet discrimineert en discriminatie juist schandelijk vindt en zegt dan heel voorzichtig wat men vindt dat er aan de hand is.

Deze vormen van het bespreken van de problemen zijn dominee-achtig, als ik dat zo noemen mag. In ethisch opzicht zijn ze hypocriet en esthetisch eigenlijk niet te pruimen, maar bedenk wel: als het taboe eraf zou gaan, lijden de goede Roma met de slechte en bovendien: iemand anders behandelen dan andere mensen alleen omdat hij tot een bepaalde etniciteit behoort, daar zegt de grondwet wel degelijk wat van.

——————————————————————————————————-

Eerder verschenen op het Blog van Toon Kasdorp