Vandaag schijnt president Erdogan namens Turkije in Brussel te zijn om met de EU te praten over de recente ontwikkelingen met Rusland. Het vervolg moeten we afwachten, maar vertrouwen in de EU hebben is nooit verstandig.

Die recente ontwikkelingen geven een prachtige kans de beide confrontaties eens naast elkaar te leggen en aan de hand daarvan de effectiviteit en wereldvreemdheid van de diverse actoren te bezien.

Vandaag is Erdogan in Brussel op uitnodiging van EU-president Michel. Donderdag was hij in Moskou. Het bezoek in Moskou gaf een vertoning te zien die in die vorm voor Europese begrippen volstrekt ongekend is, en om die reden bekijken we die eerst.

Het bezoek aan Moskou was voor Erdogan een aaneenschakeling van vernederingen, en dat startte al voordat het bezoek zelfs maar was begonnen. Op dezelfde datum – 5 maart – had de Turkse president aanvankelijk zowel Merkel, Macron als Putin uitgenodigd in Istanboel. De logica er achter moet gezocht worden in de Conferentie van Berlijn in januari over Libië. In Berlijn had Erdogan zijn Europese gesprekspartners nogal ruw te kennen gegeven dat hij en niemand anders besliste hoe het verder zou gaan met Libië. Dat bleek niet waar, maar er was een toon gezet. Putin was overigens niet in Berlijn, en dat bleek achteraf geen ongeluk. Op de uitnodiging naar Istanboel te komen werd door Rusland verder niet ingegaan. Wel was hij bereid tijd vrij te maken om met Erdogan te overleggen over Syrië. In Moskou.

En Erdogan ging. De publieke opinie in Turkije was ietwat onrustig over de dood van 36 Turkse soldaten die sneuvelden bij een luchtaanval. Hoewel officieel beide landen volhouden dat het geen Russische luchtaanval was, laten de cynische condoleances uit Moskou die gepaard gingen met de verwonderde vraag hoe het kon dat op die plek Turkse soldaten waren geen twijfel voor de opzet en de intenties van Rusland. Deze luchtaanval kwam na enige dagen waarin Rusland een zelfverklaard bestand in acht nam, en tot haar ergernis ontdekte dat de Turkse strijdkrachten er een gelegenheid in zagen het Syrische leger over een breed front terug te dringen, waarbij ook de recent heroverde Sarabiq moest worden prijsgegeven. De woede hierover moet in Moskou groot zijn geweest, aangezien het de meest lompe schending van eerdere afspraken was die de Turkse president en zijn generaals zich in het voorafgaande jaar hadden veroorloofd. Duidelijk was dat er in Moskou harde woorden zouden vallen.

Maar het was erger dan dat.

Het werd een voorstelling. Niet de eerste[1], maar onuitgesproken. Wat niet gezegd is, is niet gebeurd zeggen ze wel eens. Putin toonde dat dat bepaald niet waar is. De Turkse president moest bij aankomst antichambreren onder het toeziend oog van Catherina de Grote (omcirkeld). Dat was opnieuw geen ongelukje:

The Catherine Principle for Negotiating With the Turks – Let Arms Do the Talking.

En:

Erdogan began the negotiations by announcing he didn’t want to be there, but agreed out of solicitude for Putin. “As you know,” he told Putin in the scene pictured below, “we were going to hold this meeting in Turkey but due to your ongoing work on constitutional amendments, we decided to accept your invitation and come here.”  It was difficult for either man to look each other in the eye over a lie like that.

Ook het beeldje op de schoorsteenmantel was een herinnering aan een Turkse vernietigende nederlaag in één van de twaalf oorlogen die beide landen sinds circa 1500 uitvochten (en Rusland vrijwel allemaal won).

Een persconferentie van een Turks bezoek uit 2019 geeft overigens ook dit soort beelden. Het portret bij de gele pijl is van Alexander II, die Turkije in 1878 een enorm pak slaag gaf, waarna de Balkan zich grotendeels uit het Osmaanse rijk losmaakte.

Een reeks Turkse hoogwaardigheidsbekleders bleef uiteindelijk ook onder dat beeld van Catherina de Grote staan, aangezien beide presidenten zich na hun begroeting samen met hun vertalers in conclaaf begaven. Daarmee is tevens duidelijk dat dit tête-a-tête niet vooraf op het programma stond. Beide leiders deden er twee en een half uur over de eerste basis te leggen voor het pakket afspraken later die dag. Dat werd gepresenteerd als een akkoord over een uitgebreide wapenstilstand in de regio Idlib in Syrië. De internationale pers was er nogal sceptisch over qua houdbaarheid – ook gezien het lot van eerdere overeenkomsten tussen beide landen over het Syrische theater. Echter:

Two sentences in the preamble which the presidents agreed make fresh Turkish arms and additional troops in the Idlib area unlikely. The first is that the Turks accept “their strong commitment to the sovereignty, independence, unity and territorial integrity of the Syrian Arab Republic”; the second sentence says “there can be no military solution to the Syrian conflict”. Western analysts judge these points mean that “this for now also ends the Turkish threat to attack the Syrian army and to reconquer all areas it had liberated over the last months.  Erdogan, who had made many demands, saw none of them fulfilled.”

Maar wie dat dacht heeft slecht opgelet. Een onaangekondigd tête-a-tête van twee en een half uur voor aanvang van de eigenlijke onderhandelingen? Ongekend, en het kan dan ook herkenbaar geen gezellig babbeltje over de nieuwgeboren kleinkinderen zijn geweest. Het kan niet anders dan dat de Turkse president op ongekende wijze de pin op de neus heeft gekregen. Daartoe bestaan twee middelen: bedreigingen en beloften. Bedreigingen alleen zouden kunnen hebben gewerkt: Turkije is een groot en sterk land, maar niet van het niveau van Rusland. Maar dan lijkt het waarschijnlijk dat de wapenstilstand inderdaad al verbroken zou zijn – en zij houdt tot dusver voorbeeldig.

Op wat er aan beloften kan zijn gedaan ga ik later deze week nog in – maar ga er vanuit dat dat niet zozeer nieuwe beloften zullen zijn, als wel een herinnering aan eerdere afspraken die Rusland nog vervullen moet.

Na afloop ontbrak de traditionele handdruk niet. Het enthousiasme van de Turkse president was niet erg groot:

Vreemd is dat niet. Dat de president van Turkije zó op zijn plaats zou worden gezet lijkt hij vooraf niet te hebben ingecalculeerd. Maar de gevolgen liegen niet. Er is in Moskou iets gebeurd dat Erdogan heeft doen besluiten een paar octaven lager te zingen. Als een reactie op vriendelijk vragen? Dat lijkt niet zo in zijn lijn te liggen.

Hoe zou dat vandaag in Brussel zijn verlopen? Daarover hebben we het morgen.

---

1. Het plaatje boven dit artikel is van een eerder bezoek van Merkel aan Moskou in 2007. Het was de Russen bekend dat de bondskanselier bang is voor honden. Geen leuk begin van het bezoek voor Frau Merkel. Putin zette de stukken op het bord zó, dat ze naar zijn wensen konden bewegen.

---

Eerdere berichtgeving over het Midden Oosten vindt u terug in onze dossiers over Syrië, Wereldpolitiek USA, meer nieuws over Turkije (hier) onder Erdogan op Veren of Lood vindt u hier. De Turkse invasie van Syrië heeft een apart dossier.