In dit artikel brengt Toon Kasdorp de problematiek rond de marktwerking in de publieke sector geraffineerd terug tot een politiek probleem.

Agnes Kant schreef twaalf jaar geleden in de Volkskrant over marktwerking in de publieke sector. Een van de misstanden die zij aanwees: de hoge salarissen van managers in de zorg en het onderwijs, die ten koste gaan van de salarissen van de degenen die daadwerkelijk zorg en onderwijs verschaffen.

Die salarissen noemen die managers zelf om een of andere reden “marktconform”. Toch zijn er weinig salarissen in het bedrijfsleven die met zo weinig werk en risico worden verdiend door mensen die relatief zo weinig toegevoegde waarde hebben als juist dit soort managers.

Maar ook op andere punten had ze gelijk. Ze wees op de bureaucratie rond de declaraties in de ziekenhuizen, de zogenaamde diagnose/behandelcombinaties, die tot allerlei vreemde capriolen in de behandeling en de administratie leiden. Met financiële prikkels die averechts werken, zoals politieagenten die afgerekend worden op het aantal bekeuringen dat ze uitdelen.

Kant zei terecht dat veel van wat marktwerking genoemd wordt een truc is geweest van de politiek om zich aan de verantwoordelijkheid te onttrekken voor de publieke dienstverlening. Die dienstverlening werd onder een andere naam meestal op precies dezelfde voet voortgezet.

Maar het punt waar ze niet aan toe kwam in haar artikel was wat dit allemaal met marktwerking te maken zou hebben in de normale betekenis van dat woord. Het is namelijk helemaal geen marktwerking, de overheid noemt het alleen maar zo.

De zorg zou marktwerking kennen wanneer patiënten zelf de thuiszorgmedewerkers en de ziekenhuizen zouden uit kunnen kiezen waar ze zich aan zouden toevertrouwen. Wanneer zorginstellingen zouden worden betaald door degenen die de kwaliteit van de dienstverlening aan den lijve ondervinden. Dat is niet zo en er zijn ook best goede redenen waarom dat niet zo is. Maar noem het dan liever geen marktwerking, want dat is het niet.

Bij de postbezorging zou er marktwerking zijn wanneer U en ik zouden kunnen beslissen wie de aan ons gerichte brieven in de bus zouden gooien. Dan zouden we kiezen voor degene die dat punctueel doet en die ons bovendien een marktconforme prijs berekent. Maar we hebben geen invloed op de postbezorging. Misschien kan dat ook wel niet.

Marktwerking is geen toverwoord. Soms werkt de markt goed en soms ook helemaal niet. De markt wordt geacht een evenwicht in vraag en aanbod te creëren en soms doet ze het tegendeel. De varkenscyclus is een bekend voorbeeld van onevenwichtigheid als gevolg van marktwerking in de landbouw.

Ook de financiële markten hebben er de laatste paar jaar de nodige voorbeelden van gegeven. Over veel van de misstanden die Agnes Kant in haar artikel noemde zou ze het in een achternamiddag eens kunnen worden met Mark Rutte. Beiden willen af van de quasi-marktwerking en de nieuwe bureaucratie die er mee gepaard gaat. Links en rechts vinden het een schande dat een rector van een school, dat wil zeggen: van iets dat vroeger een scholengemeenschap heette, zich zelf kan bevoordelen ten koste van de leraren op de ‘locaties’, voor wie hij verantwoordelijk is.

Maar wie schiet er mee op om dat marktwerking te noemen? Misbruik van een machtspositie is meestal het tegenovergestelde van marktwerking. De markt werkt alleen goed als niemand macht heeft. Dat is ongeveer de definitie ervan.

De politiek zou er mee gediend zijn als het zijn terminologie zou opschonen en gewoon Nederlands zou gebruiken om de problemen te bespreken die de samenleving op haar bordje heeft gelegd. Agnes Kant is een aardig en fatsoenlijk mens en Mark Rutte is dat ook, voor zover je dat als buitenstaander kunt beoordelen. Ze hebben het beste voor met de gemiddelde landgenoot. Ze worden gescheiden gehouden door de spelregels van de politiek en door een misleidend taalgebruik. Iemand zou aan dat laatste wat moeten doen.

---

Dit artikel over marktwerking in de publieke sector verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp