De onrechtvaardige rentmeester
Jezus van Nazareth is een moeilijk te overtreffen leraar ethiek. Zijn paradoxale gelijkenissen zijn aanschouwelijk onderwijs. Neem de onrechtvaardige rentmeester uit Lucas 16.1-9. Ik zet het even voor U om in de terminologie van vandaag.
Een directeur-werknemer van een familiebedrijf had zitten knoeien en dat kwam de grootaandeelhouder ter ore. Hij liet hem komen en confronteerde hem met de geruchten. Laat mij de boeken zien, zei hij en leg verantwoording af.
De man was in alle staten want specialistische bekwaamheden die hem geschikt zouden maken voor een andere baan had hij niet en hij schaamde zich om van de bijstand te leven. Dus ging hij naar alle grote debiteuren van de vennootschap en zei tegen de een: wat staat er in jouw boeken, wat ben je ons verschuldigd? Twee honderdduizend euro ex BTW, voor geleverde bouwmaterialen. Ga achter je computer zitten en noteer: honderd vijf en twintig duizend euro. Hier heb je de bijhorende factuur en geef mij die andere terug. En tegen een ander: wat moet je ons nog betalen? Driehonderd vijftig duizend euro voor deuren en kozijnen. Maak er twee honderd vijftig van en ik zal onze eigen boeken aanpassen.
Enzovoort bij alle andere grote debiteuren en zo hoopte hij bij een van hen werk te kunnen vinden als hij in zijn huidige betrekking zou worden ontslagen. Ook dit kwam de grootaandeelhouder ter ore en in plaats van woedend te worden zei hij: kijk, dit is nu een verstandige man. Hij weet dat hij eruit gegooid gaat worden en raakt niet in paniek. Hij doet het enige wat hij onder de omstandigheden nog kan om een bestaan over te houden. De kinderen van deze wereld zijn verstandiger dan de kinderen van het licht.
Wat die rentmeester deed heet sindsdien “ zich vrienden maken door de onrechtvaardige mammon” en de meeste christenen begrijpen niet goed wat ze ermee aan moeten, met dat prijzen van een frauderende medewerker door een benadeelde eigenaar. Maar wat Jezus wel kon en wat veel andere mensen niet kunnen, dat is Sein en Sollen uit elkaar houden, de wereld van de feiten en die van de normen en waarden.
Toen Machiavelli in Il Principe schreef hoe een heerser aan de macht kan blijven, toen deed hij dat zo wetenschappelijk mogelijk. Normatieve aspecten kwamen alleen aan de orde voor zover zij in termen van macht en invloed konden worden vertaald. Hij onderzocht niet hoe de vorst het op grond van de bijbel of andere ethische regels mocht doen, maar hoe hij het met succes kon doen. Zijn boek was niet immoreel, maar amoreel, een analyse en geen recept voor handelen.
Frederik de Grote, die door al zijn tijdgenoten voor een Machiavellist werd gehouden, wat ook door iedereen als een belediging werd ervaren, bewees in zijn autobiografie dat hij het boek wel degelijk goed gelezen had: hij veroordeelde de schrijver en riep luid dat het een schande was om als vorst te regeren zonder morele regels in acht te nemen. Dat riep hij wel, maar hij deed het niettemin en dat klopt precies met de analyse van Machiavelli. Een effectief heerser zegt andere dingen dan hij doet. Hij zegt wat de mensen graag willen horen en doet wat de beste resultaten oplevert.
Wat Christus impliceert en Machiavelli betoogt, wat ook bijvoorbeeld de filosoof Kant bij herhaling zegt, is dat je feitelijke en normatieve categorieën uit elkaar moet houden. Van vermenging komt alleen maar ellende. Verder kun je beter geen vorst zijn, dan heb je het een stuk gemakkelijker om je aan de regels van de ethiek te houden. Aldus ook Max Weber.
Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp