Bezuinigingen in Nederland gingen sinds begin jaren tachtig volgens de kaasschaaf-methode voorkwam de zo noodzakelijke prioritering.

Sinds het eerste kabinet Lubbers is er bezuinigd in Nederland. Dat moest wel want de stijging van de overheidsuitgaven dreef de staatsschuld op en de financiering ervan was bezig het land te ruïneren. De Hollandse Ziekte heette het een tijdlang in het buitenland. Maar de algemene economische crisis van tien jaar geleden heeft de speciale Nederlandse sores wat uit de aandacht verdrongen

De manier waarop bezuinigd werd in ons land, heeft grote en onnodig schade toegebracht aan het overheidsapparaat. In plaats van te analyseren welke taken essentieel zijn en welke niet, in plaats van te snijden in de diensten die we konden missen, is over de hele linie de kaasschaaf gehanteerd.

De kaasschaaf, dat is overal in principe gelijke percentages afsnijden van het budget. Maar als het om overheidsdiensten ging met een centrale in Den Haag en uitvoerders in het land dan werden consequent de Haagse afdelingen gespaard ten koste van afdelingen in de provincie. Het Haagse hemd is nader dan de Nederlandse rok. Ook overigens was van afweging van prioriteiten op nationaal niveau geen sprake.

We bezuinigen nu al zo’n veertig jaar, terwijl de uitgaven maar ook de overheidsinkomsten zijn blijven groeien. En die groei is op niveau van de lagere overheden vaak spectaculair. De eigen belastingen gaan daar gemiddeld met zeven procent per jaar omhoog maar er zijn uitschieters van 20%.

Dat de groei van de uitgaven plaats vindt op de terreinen waar dat het meeste nodig zou zijn, wordt door alle politieke partijen om uiteenlopende redenen ontkend. Een studierichting bezuiniging op overheidsuitgaven, aan een van de subfaculteiten bestuurskunde in Nederland, is er bij mijn weten nog steeds niet. Een overheid die haar eigen taak serieus neemt zou dat toch dienen te bevorderen, zou je zeggen.

Het is duidelijk dat de staatsinrichting die we hebben en die uit 1800 stamt, niet meer voldoet aan de eisen van de een en twintigste eeuw. Centrale overheid, provincies en gemeenten overlappen elkaar in bevoegdheden en alleen al de coördinatie daarvan vergt tijd en energie die we ons zouden kunnen besparen.

Binnen het bestaande overheidsapparaat is efficiënt beleid niet meer te voeren. De overheid zou het niet kunnen uitvoeren. Ze zou de maatregelen ervoor niet kunnen bedenken, ze zou het niet kunnen financieren en ze zou niet weten hoe ze een kleinschaliger publieke dienstverlening zou moeten controleren. Ook de nieuwe economische dynamiek die de VVD propageert zal er niet komen zolang een incompetente overheid als een dekbed over de samenleving blijft liggen om het vuur van de vooruitgang te smoren.

Ik zou menen dat alle politieke partijen er een gezamenlijk belang bij hadden om de Nederlandse overheid zo te hervormen dat het land weer goed bestuurbaar werd. Op die basis zou een regeringsprogramma te maken zijn waar iedereen zich mee zou kunnen verenigen, omdat anders immers van de specifieke politieke programma’s van geen van de partijen niets terecht gaat komen.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp