Het competente apartheidsregime, dat van Zuid-Afrika het meest welvarende land van Afrika had gemaakt voor zowel zwarte als blanke bewoners, is aan de discriminatie en de daaraan verbonden taboes ten onder gegaan.

Het ANC, dat op de lijst van terroristische organisaties had horen te staan, kreeg de macht op een presenteerblaadje aangeboden van de westerse mogendheden. Het is sindsdien druk bezig om van de republiek een soortgelijke puinhoop te maken als de rest van Afrika

Wie zelf het apartheidsregime van dichtbij heeft meegemaakt zal er overigens niet met veel genoegen aan terug denken. Het was een mislukte poging van de naoorlogse blanke bevolking van het land om een vorm van democratie te combineren met het ontnemen van politieke en maatschappelijke rechten aan de gekleurde bevolking. Ook aan degenen die net zo ontwikkeld en competent waren als de blanken. Dat lukte tot op zekere hoogte nog zolang het mogelijk was het land van de rest van de wereld te isoleren, maar het was ten dode opgeschreven toen de televisie werd ingevoerd en daarmee een raam op de wereld werd geopend voor alle inwoners. Apartheid was rechtstreeks tegen het zere been van de naoorlogse mensenrechten. Een op huidskleur en etnisch onderscheid gebaseerd politiek regime was sinds de nazi’s anathema geworden in de beschaafde wereld. Dat had al geleid tot de dekolonisatie van Azië en van grote delen van Zwart Afrika.

Zuid-Afrika baseerde haar apartheid op haar wens een westerse samenleving te handhaven voor een minderheid van blanken tussen een meerderheid van zwarte en gekleurde mensen. Dat ideaal bevatte een innerlijke tegenstelling. Een humanistische en democratische rechtstaat verdraagt de discriminatie niet die aan de apartheid ten grondslag ligt. Daar kwam bij dat de Zuid-Afrikaanse welvaart als een magneet werkt op de bevolking van de arme buurlanden en dat de maatregelen om de illegale immigratie in te dammen de humanistische idealen verder ondermijnden. Dat laatste is onder het nieuwe regime overigens niet anders geworden dan het onder de apartheid was.

De welvaart in het oude Zuid Afrika was afkomstig uit de vreedzame westerse samenleving die daar kunstmatig overeind gehouden werd. Toen die samenleving onder de druk van de gelijkheidsidealen en de demografische verhoudingen aan het afbrokkelen sloeg, ging het ook achteruit met de welvaart. In de beginjaren van het nieuwe regime werd dat gecamoufleerd door de opheffing van de boycotmaatregelen en de nieuwe stroom investeringen uit de westerse landen. Het mismanagement van het ANC-regime heeft daar sindsdien een einde aan proberen te maken. Het apartheidsregime had niet alleen de hoogste welvaart maar ook het beste onderwijssysteem voor zwarten van zuidelijk Afrika, tot de ANC boycot daar nog tijdens het oude regime een einde aan maakte. Aan het onderwijs en de welvaart voor de allerarmsten is niets meer verbeterd na de afschaffing van de apartheid.

Tegelijkertijd baadt de corrupte top van het ANC in weelde, zonder daar een adequate prestatie tegenover te stellen. De politieke machtsstrijd tussen Zuma en Mbeki was er niet een van bekwaamheid tegen corruptie. Zo wilde de oude antiapartheidsbeweging dat graag voorstellen, maar dat was niet zo, al speelde het wel degelijk een rol dat de ANC-top haar corrupte belangen veiliger achtte bij Zuma. Mbeki werd afgerekend op zijn onvermogen om het lot van de zwarte bevolking te verbeteren en qua corruptie en criminaliteit was het eerder een strijd te noemen tussen kwaad en erger.

Wat in Zuid-Afrika gebeurde is in wezen hetzelfde als wat wij later zagen in Afghanistan en het Midden Oosten. Een democratische rechtsstaat is iets dat niet van buitenaf op een samenleving kan worden geplakt. Is de samenleving niet humanistisch en democratisch, dan wordt het heersende regime niet democratisch omdat het door een meerderheid van de bevolking is gekozen. Democratie hoort van binnenuit te komen. Export van democratie, dat is intussen wel gebleken, is het paard achter de wagen spannen.

Het apartheidsregime was als idee zo gek nog niet. Wanneer niet de grondfout was gemaakt om de toegang tot de aparte westerse samenleving aan huidskleur te koppelen, dan had het een leerschool kunnen worden voor een effectief beschavingsoffensief in heel zwart Afrika. One man one vote in een samenleving gebaseerd op geweld in plaats van recht, geeft de macht aan criminelen. Het is een vloek gebleken en niet alleen voor het zwarte continent. Een vreedzame samenleving, waar de leiding toegankelijk is voor iedereen die bereid is de daarbij behorende discipline op te brengen en niet voor de rest, dat is waarschijnlijk de enige mogelijkheid om er in Afrika en Zuid-Amerika nog wat van te maken.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp