Dat Nederland met veel landen oorlog heeft gevoerd, en ook binnen ons land de wordingsgeschiedenis er een is van moord en doodslag, weet u na een stief aantal afleveringen van deze serie al wel. De zestig jaar durende Nederlandse oorlog met Portugal is ook zo’n ondergeschoven kindje waarvan u op school niets werd verteld.

Dat u weinig is verteld over onze Zestigjarige oorlog met Portugal heeft twee belangrijke redenen: de eerste is dat zij deel was van een ander, groter conflict (80-jarige oorlog) en de tweede is dat het resultaat tegenwoordig grotendeels als beschamend wordt gezien: we veroverden een groot koloniaal imperium.

Zoals ik twee weken terug al enige noten kraakte over het historisch bewustzijn ten aanzien van de 80-jarige oorlog, vrees ik vandaag te moeten vervolgen. Maar ik zal ook de context van onze oorlog met Portugal schetsen en die vermaledijde gevolgen – opdat u er na beëindiging toch iets van heeft opgestoken.

De oorlog met Portugal brak vrij plotseling uit in 1603, en ging formeel door tot en met 1663. Tot dat moment was Nederland (Amsterdam met name) een overslagpunt van Indische specerijen die in Noord-Europa gedistribueerd moesten worden na aanvoer naar Lissabon. Maar in 1580 stierf de Portugese koning, en werd na een klein oorlogje opgevolgd door zijn verre verwant Filips II van Spanje (die, u weet wel). Met het Iberische schiereiland onder één bewind was het ondenkbaar dat Portugal en de Zeven Provinciën niet slaags zouden raken, en zulks gebeurde dan ook prompt.

Nu legde Portugal niet voldoende extra gewicht in de schaal dat dat de Zeven Provinciën erg verontrusten kon, en aan het land grenzen deden ze nergens. Maar het betekende eveneens het einde aan een winstgevende negotie, en de Nederlanders gingen na enige jaren van hachelijk specerijen smokkelen vanuit Portugal zelf op zoek naar die legendarische bron van specerijen: Indië.

Dankzij Nederlandse zeelieden (Jan van Huygen Linschoten et al)die de tocht in Portugese die de tocht al eens in Portugese dienst hadden gemaakt, had men een idee welke route moest worden gevolgd en welke risico’s konden worden verwacht. Vooral na 1600 werd hier serieus werk van gemaakt, met de oprichting van de VOC in 1602, en de WIC in 1621.

De Portugezen waren in de 16e eeuw de belangrijkste koloniale macht in de Indische archipel, iets waarvan bij de herwonnen onafhankelijkheid van Spanje (in 1640) nauwelijks iets over bleek dan Brazilië, enige forten in Azië en wat vestigingen in Afrika.. De Nederlandse agressie tegen het Portugese empire in Brazilië was effectiever gebleken. De WIC ging in 1674 failliet, en draaide nooit goede winsten behalve op het moment dat Piet Heyn de zilvervloot veroverde. Van de winst van die zilvervloot wist prins Frederik Hendrik nog enige steden aan zijn veroveringen toe te voegen – oorlog moest betaald worden nietwaar?

De oorlog tegen de Portugezen in Azië leverde behalve Nederlands-Indië ook nog de eilanden Formosa (Taiwan), Ceylon en enige vestigingen op het Indiase vasteland op (waar overigens ook de Fransen en Denen bezittingen hadden), maar deze Nederlandse bezittingen werden tijdens de Napoleontische oorlogen door het UK geconfisqueerd en nooit geretourneerd (evenmin als de Kaapkolonie). Ook veroverde Nederland een reeks forten aan de Afrikaanse kust op Portugal, van waaruit de Nederlandse slavenhandel op gang kwam (als voortzetting van de Portugese). Die Afrikaanse bezittingen van Nederland werden al vroeg in de 19e eeuw afgestoten, zodat een Nederlands aandeel in de kolonisatie van Afrika ons land bespaard gebleven is.

Per saldo was de Zestigjarige oorlog tegen Portugal voor Nederland een voordelige zaak. Een groot deel van de Portugese bezittingen werden door Nederland overgenomen, en geïncorporeerd in een handelsimperium dat anders waarschijnlijk nooit tot stand was gekomen. Een aardige illustratie dat ook onbekende factoren (in dezen de opvolging in Portugal door Filips II) van grote invloed zijn geweest op de vorming van ons land.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatig verschijnende serie vindt u hier,