Dat de Tachtigjarige Oorlog tot Nederlands vergeten oorlogen behoort valt moeilijk vol te houden. Nog niet, in ieder geval. Dit jaar is er zelfs een herdenking van het begin van die periode waarin ons land zich vormde qua identiteit. Maar die herdenkingen zullen geen 80 jaar aanhouden, en hebben daarom iets arbitrairs. Er moest iets worden georganiseerd, en de 80-jarige oorlog werd het onderwerp.

Of de 80-jarige oorlog al dan niet vergeten is? Ik vond de inleiding van een NOS-stukje over de herdenking van de Slag bij Heiligerlee in 1568 (binnenkort 450 jaar geleden) veelzeggend:

Bij een triviantvraag over het jaartal 1568 veert niet iedereen meteen op om “begin van de Tachtigjarige Oorlog” te roepen, maar het Rijksmuseum hoopt dat dat de komende maanden verandert. Er valt dit jaar niet te ontkomen aan de herdenking van de strijd tegen de Spanjaarden, die 450 jaar geleden losbarstte. Vandaag is een speciale website gelanceerd.

In al zijn eenvoud is dit een uiting van schokkend onbenul. Niet zozeer door het ontbreken van kennis – voor kennis zoek je niet bij, of stem je niet af op, de NOS. Maar het aplomb waarmee men er van uit gaat dat je hier natuurlijk niets van weet – hoe zou je kunnen? – vind ik stuitend. Ik hoop voor mijn leraren op de lagere school dat zij na overlijden zijn gecremeerd – daar men hen anders ooit zal gaan exploiteren als energiebron als zij tollend in hun graven de grond van begraafplaatsen omwoelen.

Waarom na 450 jaar? Zoals ik in de inleiding al stelde: omdat het een goed excuus biedt. Net zoals het een paar jaar terug tweehonderd jaar geleden was dat de staatkundige spin-off van de 80-jarige oorlog uitmondde in het Koninkrijk der Nederlanden. Het gaat niet om het verband, maar om de gelegenheid. We leven thans immers niet langer in een coherent wereldbeeld, maar in een vrijwel dagelijkse manifestatie – om niet te zeggen infestatie – van het evenementisme? Hapsnap is bijna elke aanleiding. Na 10 minuten rondlopen weet je op al die bijeenkomsten niet langer waarom je er kwam, maar dat het gezellig is weer eens met zoveel Nederlanders onder elkaar te zijn. O tempora, o mores.

De NTR heeft in ieder geval haar best gedaan er iets van te maken waar niemand zijn luie stoel voor hoeft uit te komen. Op 80jaaroorlog.nl is het hele programma interactief bijeen gebracht. Er is een audiotour en er komt een TV-serie (ik hoor uw recensies er over graag, maar er naar kijken: no way!). Wat wil je nog meer?

Dat zou ik eigenlijk niet goed weten. Wat ontbreekt is een boek(enserie), maar ongetwijfeld is de Geschiedenis der Lage Landen van Jaap ter Haar nog wel ergens tweedehands verkrijgbaar. Vier hanteerbare delen waarvan ik me herinner dat ze niet onaardig geïllustreerd waren.

Waarom werd het geheel eigenlijk de 80-jarige oorlog genoemd? Omdat jaarconnecties binnen de Nederlandse historie altijd een magische klank lijken te hebben gehad. Wij kennen niet alleen de Honderdjarige oorlog, maar ook het Twaalfjarig bestand ,de Dertigjarige, Zevenjarige en Negenjarige oorlogen, en wellicht vergeet ik er nog enige. Internationaal wordt de 80-jarige oorlog echter aangeduid als ‘The Dutch Revolt’, waarmee overigens op een belangrijker element er van de nadruk wordt gelegd – die naam is dus adequater, maar werd in Nederland nooit populair. Dat je land ontstaan is als gevolg van een opstand is in het gezagsgetrouwe Nederland een idee dat ons tegen de nette inborst stuit. Internationaal zijn het aantal lengte aanduidingen zeldzamer, zeker als een oorlog een eenduidiger en adequater naam kan krijgen.

De 80-jarige oorlog is in een aantal opzichten een tamelijk diverse periode, die in een aantal los van elkaar functionerende oorlogjes is onder te verdelen. Met als belangrijke scheidslijn natuurlijk dat Twaalfjarig Bestand (zie illustratie hierboven). Een front begon zich pas te vormen na de Verovering van Den Briel in 1572, wat objectief gezien een veel beter beginpunt kan worden genoemd omdat vanaf dat moment een coherent aaneengesloten gebied gebied in opstand was, dat zich ook met militaire kracht kranig uitbreidde. Maar dat zou de heldenrol van de familie Oranje, waar ons huidige vorstenhuis van (Oranje-)Nassau zo graag haar eer en prestige aan ontleent, maar verzwakken. Er wordt daarom nooit uitgebreid verhaald hoe de strijd zich in de beginjaren (ruwweg tot 1600) ontwikkelde. (U houdt dat te goed.) Ironisch genoeg is de laatste veldslag in deze oorlog (Nieuwpoort, 1600, een overwinning die ten koste ging van het verlies van het belegerde Oostende) ook het begin van meer duidelijkheid in de manier waarop de toekomst er een gevolg van zou zijn.

Na 1621 verliep de oorlog verder vrij natuurlijk. Er werd wat aan marges en punten geschaafd, maar iedereen was hem eigenlijk moe. De Nederlanden van 1550 zouden niet snel weer een geheel worden, en dat besef was na 80 jaar ingedaald. Spanje was na die 80 jaar niet langer de belangrijkste Europese mogendheid (dat was Frankrijk gaandeweg geworden) en ook andere Europese godsdienstoorlogen waren om diezelfde reden (vermoeidheid en feitelijke desinteresse) als een nachtkaars uitgegaan.

Dat brengt me nog wel op een klein puntje, waar ik een enkele keer wel eens vaker refereer: ging de 80-jarige oorlog nu om de vrijheid, of de vrijheid het protestantse geloof te omarmen? Daarover valt veel te zeggen, wat ik hier slechts beknopt zal doen. Mijn persoonlijke mening is dat met name het gewest Holland zo sterk en belangrijk werd, dat men niet genegen was om als voorpost van een ver weg zetelende koning te functioneren. Eerder in deze serie heb ik al eens verhaald dat de opkomst van Holland verder terug gaat dan midden 16e eeuw, en groeiende machtskernen hebben de neiging weerspannig te worden tegen verafgelegen gezag. Ook dat men (onze lokale elites) zich hier meer financieel melkkoe (overigens concreet gezien een terecht bezwaar) van die verre vorst voelde dan volwaardig onderdeel van zijn rijk was een belangrijke reden voor de eenheid in afkeuring van ‘het Spaanse juk’. Ik zet dat overigens tussen aanhalingstekens omdat er nog wat meer over te zeggen valt.

Wij zijn geneigd er naar te kijken als dat wij vreemde overheersers op ons bordje geschoven kregen, en dat dat vreselijk was. Wat we beslist niet beseffen, is dat een generatie en een vorst eerder die Spaanse elite hetzelfde gevoel had door de entourage die hun nieuwe koning Karel V meenam uit zijn geliefde Lage Landen, toen hij in Spanje zetelen ging. Zoon Philips II voelde zich echter Spaans, en vertrouwde dus op de Spaanse elite uit zijn directe omgeving  die dus overigens deels van vooral Vlaamse afstamming was.

Dit om nog maar eens te benadrukken dat ons beeld van geschiedenis de neiging heeft van onszelf uit te gaan. Niet alleen onze overtuigingen, maar ook van de wens dat het altijd al zo was, zoals we iets het liefste zien. Waarover de 80-jarige oorlog eigenlijk ging is dus een weinig relevant punt: zij die aan de strijd deelnamen hadden daar vaak zeer uiteenlopende redenen voor, met een gelijklopend belang dat hen samenbracht. Na die oorlog gingen ze vaak concreet, soms alleen in de geest uiteen.

Wie in zijn jeugd op een ouderwetse lagere school heeft gezeten (tot circa 1985) is er afhankelijk van de religieuze dispensatie van zijn leraren van overtuigd dat de 80-jarige oorlog ging:

• om het geloof (Protestants-christelijk onderwijs)
• om de vrijheid (katholiek onderwijs)
• om onze economische onafhankelijkheid en tegen de Spanjaarden (openbaar onderwijs – met daarin herkenbaar zowel socialistische als nationalistische elementen).

In de praktijk was het van alles wat, en zodra de vijand 12 jaar niet beschikbaar was, vlogen we direct elkaar naar de keel.

Overigens, iets wat ik ook vaker heb vermeld maar in Nederland nog steeds geen gemene kennis is, ging ons land bij de Vrede van Münster (internationaal om goede redenen bekend als de Vrede van Westfalen) in 1648 uit het Duitse Rijk. U leest het goed: Nederland was tot en met 1648 onderdeel van het Duitse rijk, en veel van de enclaves die in de Zeven Provinciën lagen behoorden daar nog veel langer toe.

Voor de NOS is dit opnieuw een fantastisch moment om de agitprop-machine alvast weer een slinger te geven:

Volgens Schneider is het verhaal van de Tachtigjarige Oorlog nog steeds relevant, al is het maar om te laten zien dat sommige problemen van vandaag toen ook al speelden. “Nog steeds zijn er oorlogen, terreur, onderdrukking, vluchtelingen en migratiestromen. Die vonden toen ook plaats. Dat is altijd belangrijk bij het stilstaan bij een oorlog, dat die dingen niet meer mogen terugkomen. Maar ook dat je kijkt hoe je eigen identiteit daaraan ontleend is.”

Met de EU wordt Nederland ondertussen opnieuw een Europese superstaat in gerommeld. Na het Romeinse Rijk, het Rijk van Karel de Grote, het Duitse rijk (tot 1648), het Rijk van de Spaanse Habsburgers  (van 1477 tot 1648, oorspronkelijk als onderdeel van het Duitse Rijk), het Rijk van Napoleon en de Franse Revolutionairen (1795-1813) is dat al weer de zesde poging ons in een groter geheel te doen opslokken.

De Nederlandse staatsomroep begrijpt hier weinig van, maar meent dat zoiets toch maar moet worden herdacht, vooral om haar eigen belang en relevantie te schragen. Het zal wel. Als er nu ergens een gebied is waarop een nieuwe Dutch Revolt wenselijk is, is het wel de volledige opschudding van de staatsomroep.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatige verschijnende serie over de geschiedenis van Nederland en haar vergeten oorlogen vindt u hier.