De Beer is deskundige in arbeidsverhoudingen en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Hij trok op 16 februari 2004 van leer tegen een artikel van Frits Bolkestein in de NRC van tien dagen eerder. Hij deed dat op een manier die mij zowel qua inhoud als qua stijl beter beviel dan een eerdere en even kritische reactie van de socialistische minister van Binnenlandse Zaken, Klaas de Vries.

De Beer constateerde dat het ook de kabinetten, waarin de PvdA niet vertegenwoordigd was, sinds 1982 niet gelukt is om de rol van de overheid terug te dringen en dat een aantal van de ideologisch geïnspireerde privatiseringen als mislukt moet worden beschouwd. Dat zijn twee verschillende constateringen en zij zijn allebei juist: tegen de ineffectieve en toenemende rol van de overheid in de samenleving is onvoldoende en met verkeerde middelen opgetreden. De niet-socialistische partijen hebben weinig reden om zich op de borst te kloppen en de ontevredenheid van de bevolking richtte zich een paar jaar geleden daarom net zo goed tegen de partij van Bolkestein als tegen die van Kok en Den Uijl.

Algemene geldigheid
Als De Beer er de tijd en de moeite voor genomen had, had hij kunnen constateren dat voor het Engeland van Margaret Thatcher hetzelfde geldt en dat eigenlijk alleen in de VS de hier verguisde Ronald Reagan erin geslaagd is om aan de opmars van een inefficiënte overheidsbemoeiing een halt toe te roepen. Dat dit hier en daar tot gevolg heeft gehad dat ook nuttige overheidstaken in het gedrang zijn gekomen is te betreuren, maar waarschijnlijk onvermijdelijk. Eerst moet worden afgebroken voor er weer kan worden opgebouwd.

Van Deursen, de bekende VU historicus, lanceerde een paar jaar geleden de stelling dat de Nederlandse geschiedenis sinds 1813 is te verdelen in perioden van elk ongeveer vijftig jaar, waarin steeds een andere geestelijke stroming domineerde, eerste de conservatieven, toen de liberalen, daarna de christen democraten en tenslotte van het einde van de tweede wereldoorlog tot het einde van de twintigste eeuw de socialisten. Onder domineren verstond hij dat de dominante stroming de politieke agenda bepaalde ongeacht of zij daadwerkelijk zelf in de regering zat.

Die stelling vind ik plausibel en ik meen dat Bolkestein gelijk heeft als hij zegt dat het kabinet Den Uijl de agenda bepaald heeft voor de politiek in de tweede helft van de twintigste eeuw. Of je het met die agenda en die politiek eens bent is een andere kwestie, maar ik vind het overtuigend als Van Deursen en Bolkestein beweren dat we ondanks een aantal rechtse kabinetten vijftig jaar links bewind achter de rug hebben.

Links bewind
Wat links bewind is zou ook nog iets kunnen zijn waar men van mening over kan verschillen. Aan de cijfers van De Beer te zien is het sinds de zeventiger jaren geen politiek meer geweest van succesvolle armoedebestrijding. Ik meen dat die laatste beperking wel moet worden gemaakt, want de eerste naoorlogse decennia heeft een coalitie tussen christendemocraten en socialisten wel degelijk gezorgd voor het wegnemen van schrijnende armoede van ouderen en onvrijwillig werklozen. Daarna stokte het en vanaf het kabinet Den Uijl werd het in de praktijk vooral een beleid om de ontstane uitwassen te verdedigen tegen degenen die de uitwassen wilden aanpakken. Dat roept de vraag op: moet beleid worden afgemeten aan zijn bedoelingen of aan zijn resultaten? Max Weber beweert in zijn bekende essay Politik als Beruf het laatste. Hij onderscheidt daarin Verantwortungsethik van Gesinnungsethik en vindt dat een politicus verplicht is zich om de werkelijke en niet om de door hem gewenste resultaten van zijn beleid druk te maken.

In Animal Farm van George Orwell komt de simpele maar effectieve slogan voor: “four legs good, two legs bad”, waarmee de varkens bij de andere dieren hun positie tegenover de mensen wilden veilig stellen en daarbij alleen de kippen tegen zich vonden. Een dergelijke ideologische verblinding heerste ook in de politiek van de tweede eeuwhelft: “overheid goed” roepen de varkens en alleen kippen en mensen zijn daar tegen. Het beleid van de Nederlandse linkse meerderheid is er in de praktijk vooral op gericht geweest de invloed van de overheid te vergroten zonder zich te verdiepen in de vraag hoe de overheid zo efficiënt mogelijk zou kunnen worden georganiseerd. Het ineffectieve verzet van rechts tegen de overheidsinvloed richtte zich tegen de overheid als zodanig in plaats van tegen de bemoeienis van de overheid met terreinen waar zij meer kwaad dan goed doet.

De problemen in de gezondheidszorg, het justitiële apparaat en vooral in het onderwijs zijn niet alleen het gevolg van de utopische doelstellingen maar vooral van incompetentie in de uitvoering. De rechtse bezuinigingen waar De Beer terecht zijn pijlen op richt zijn precies even incompetent uitgevoerd als het linkse beleid dat ze nodig had gemaakt.

De gezamenlijke conclusie van Bolkestein en De Beer had kunnen zijn dat Fortuijn gelijk had in zijn kritiek, wat er ook moge zijn van het succes van de door hem opgerichte politieke partij.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp