Volgens de eertijdse minister-president had Geert Wilders zijn plan moeten laten varen om een film over de koran te maken.

De reden waarom Balkenende dat zei is dat het kabinet over betrouwbare informatie beschikte dat de uitzending een trigger zou zijn voor geweld tegen Nederlanders hier en in de islamitische landen. Hij was daarnaast bang voor een boycot en voor vernielingen van Nederlandse eigendommen. Nederlandse ambassadeurs in moslimlanden waren na het bekend worden van de plannen van Wilders al bijeen geweest om overleg te plegen over de te nemen maatregelen. Ook minister Verhagen noemde het voornemen van Wilders onverantwoord, maar die trok er toen hij dat hoorde zijn schouders over op. ‘De minister kan de pot op, wat mij betreft’, was zijn reactie. Twee Limburgers onder elkaar, denk je dan.

Maar Balkenende vond Wilders de oorzaak zou zijn als er straks wat zou gebeuren, na die film. Daarmee volgde het kabinet de weg die eerder de producent van de film van Van Gogh en Hirsi Ali was gegaan. Die film mocht nergens meer worden vertoond omdat de medewerkers van de productiemaatschappij hun leven niet zeker waren. Op het eerste gezicht leek het standpunt van het kabinet misschien redelijk, want levens zijn kostbaar en uiteindelijk zijn Nederlandse eigendommen dat ook, om maar niet te spreken over ambassades. Ook Europese bondgenoten, die bang waren in het gewoel voor Nederlanders te worden aangezien, waren niet gelukkig met de film, al kenden ze hem natuurlijk evenmin op dat moment als de premier. De gevoelens van de moslimbevolking waren duidelijk en ook die kende de film nog niet. Hij ging over de koran en hij was kritisch, zoals Wilders had aangekondigd en dat was genoeg. Dat de film verzet en onmin op zou roepen is duidelijk en dat dit ook de bedoeling was, is waarschijnlijk. Maar dat mag van Wilders. De gevolgen waren voor rekening van de toekomstige geweldplegers, niet van hem. Hij was niet de oorzaak meende hij, dat waren zij.

Dat gevolgen altijd maar één oorzaak of één relevante oorzaak hebben is een bekende misvatting. Opzet en gevolg zijn vast aan elkaar verknoopt maar dat geldt niet voor oorzaak en gevolg. Hetzelfde feit kan veel gevolgen hebben en omgekeerd heeft een gevolg vaak een heel netwerk van oorzaken. Wanneer we ervan uitgaan dat het niet de bedoeling is van Wilders om geweld over zich zelf en anderen af te roepen maar hij dat geweld als mogelijk gevolg op de koop toeneemt, dan is zijn gedrag niet de oorzaak maar wel één oorzaak als dat gevaar zich mocht verwerkelijken. Dus iedere verantwoordelijkheid kan hij niet van zich afschuiven. Dat neemt niet weg dat de geweldplegers en hun overheden die dat niet zouden voorkomen ook oorzaken zouden zijn en dat die de eerste verantwoordelijkheid zouden blijven dragen als er wat gebeurd was.

Bovendien is het plegen van geweld als reactie op iets dat iemand niet bevalt een goed voorbeeld van een oorzaak met een hele reeks gevolgen. Dat geweld zou niet alleen Wilders afhouden van het maken of vertonen van zijn film maar in de toekomst anderen afhouden van het zeggen van dingen of het maken van producten die de geweldplegers niet bevallen. Het bevordert dus censuur en het optreden van het kabinet Balkenende IV in deze kwestie was daarom in strijd met de vrijheid van meningsuiting en om die reden ethisch ontoelaatbaar.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp