Op 7 februari 1992 ondertekenden de Europese leiders het Verdrag van Maastricht. Op 1 juli 1992 verscheen een boekje met als titel: The United States of Europe (a Eurotopia?). Dit jaar wordt van beide de 25ste verjaardag gevierd. Het is nu al duidelijk dat dit een feestje in mineur wordt. De toekomst van de EU was nog nooit zo onzeker.

Inleiding
In Europese politiek is 1992 een kanteljaar. Met het Verdrag van Maastricht werd de fundamenten van de Europese Unie gelegd. Ook werd het de aanleiding tot de economische (Maastricht-normen) en monetaire (de invoering van de euro) unie.

Vanaf toen is het snel gegaan. In 1992 ondertekenden 12 EEC-leden het Verdrag van Maastricht, in 1997 werd het Verdrag van Amsterdam al door 15 leden ondertekend en in 2007 ondertekende 27 EU-leden het verdrag van Lissabon. In 1995 werden de binnengrenzen afgeschaft en de vrijheid van personen en goederen gevestigd. The sky was the limit, Europese expansie en integratie was de norm, the ever closing union werd realiteit.

Midden jaren 2000 kenden de “euroforie” zijn hoogtepunt. In 2005 bracht toenmalig Belgische premier Guy Verhofstadt een boek uit getiteld de “Verenigde Staten van Europa“. Dat idee was absoluut niet nieuw (zelfs nazi’s droomden al over een Europese superstaat) maar vanaf dan kreeg het idee zijn ingang bij de elite. Het was bon ton om jezelf te profileren als eurofiel. Gemor aan de basis kon nog vakkundig terzijde geschoven worden.

Zonder schroom noem ik de periode van 1992 tot 2017 het Eurotopia-tijdperk. Aan dat tijdperk komt nu een einde. Theresa May heeft zojuist aangekondigd dat de Brexit een “harde” Brexit zal zijn: het VK zal zich totaal uit alle Europese structuren (EU, EEA, EDU) terugtrekken. Ook in Nederland, Frankrijk en Duitsland boeken eurosceptische partijen successen in de peilingen. De Amerikaanse verkozen president Donald Trump wordt door de Europese niet-verkozen president Donald Tusk tot vijand van de EU-staat verklaard. De EU was nog nooit zo zwak geweest.

Eurotopia
Ieder heeft zo zijn gedacht hoe we uit deze patstelling moeten komen. Ulrike Guérot heeft een “Manifesto for a European Republic” geschreven, een zogenaamd “EUtopia”. Echt origineel is haar idee niet.

Het was eigenlijk nota bene een Nederlander (het kan verkeren, zei Bredero) die voor het eerst het concept van een Eurotopia uitwerkte in een klein boekje (amper 18 pagina’s). Het werd geschreven door Alfred “Freddy” Heineken, u weet wel, die bierbrouwermagnaat (gestorven 10 jaar later in 2002). Geschreven is nu veel gezegd, hij heeft het meeste werk in handen van de historici Henk Wesseling en Wim van den Doel van de Universiteit Leiden gelegd. Hij liet zich inspireren door Leopold Kohr, een naar eigen zeggen filosofische anarchist en de bedenker van de leuze “Small is beautiful”.

Achter de titel stond tussen haakjes de bemerking “a Eurotopia?”, volgens zijn plan kon dat Verenigde Staten van Europa zeer lange stabiliteit en vrede gegarandeerd worden. Eurotopia was ook de naam van een Europese beweging opgericht door Andreas Gross in 1991 die een federalistische Europese staat wou oprichten. Beide geloofden dat het Europese Utopia een ideaal was dat spoedig bereikt kon worden. Het leek zelfs of het zich net achter de horizon bevond.

Het Eurotopia van Heineken en het EUtopia van Guérot zijn qua gedachte identiek: één Europese republiek of federale staat onderverdeeld in 50 (Guérot) tot 75 (Heineken) regio’s of provincies (zie kaart). Ik heb gemengde gevoelens voor dit idee.

Pro
Europa wordt onvermijdelijk meer regionaal. Het Comité van Regio’s werd ook opgericht bij het Verdrag van Maastricht maar is een lege doos. Nochtans zijn de regio’s de toekomst. De natiestaten worden langs onder meer en meer uitgekleed. Decentralisering is the way to go. Small is beautiful.

Heineken wist al dat landen met meer dan 10 miljoen inwoners slechter bestuurd werden. Er is een neiging tot dominantie van één regio: in België dit is Wallonië, in Duitsland Beieren,… Ook zouden regio’s efficiënter en democratischer beleid voeren dan de grote natiestaten. Bijkomstig argument: veel natiestaten zijn artificiële 19de eeuwse constructies. Historische regio’s werden in twee gesplitst. De bevolking werd linguïstisch bekeerd. Separatisten worden tot op vandaag gewelddadig onderdrukt (zie Catalonië).

Europa kan enkel maar bij welvaren als het EU-motto (“In varietate concordia” of “Verenigd in verscheidenheid”) ter harte neemt en een doorgedreven regionalisering doorvoert. Die regio’s worden dan de nieuwe naties waarop men wel een culturele identiteit en politieke legitimiteit kan bouwen.

Tegelijkertijd is er de tendens tot globalisering. Je kan het een dooddoener vinden, maar in deze tijden kan een kleine natiestaat niets meer bereiken. Echte macht wordt uitgedrukt in het aantal inwoners, het aantal vierkante kilometers en het BNP. Strength in numbers is het enige wat kleine natiestaten nog kunnen doen. Politieke samenwerking gebaseerd op gedeelde belangen is daarbij onontbeerlijk.

Contra
Ik geloof daarentegen niet dat alle regio’s onder een eurorepublikeinse paraplu te steken enigszins een oplossing is.

De EU vandaag en de futuristische “Eurotopia”, “Europese Republiek” of “Verenigde Staten van Europa” miskennen de “varietate” en focussen te hard op “concordia”. Eén munt, één leger, één handelsunie, één, één en nog eens één. De verschillen tussen bijvoorbeeld de Ieren en de Roemenen zijn te groot om te spreken van één Europa. Van een Europese demos is geen sprake.

Het is dan ook raar dat Guérot vermeldt dat zowel in het VK, Frankrijk als Duitsland een meerderheid tegen een “Verenigde Staten van Europa” is maar ze zelf een Europese Republiek voorstelt. Dit bewijst dat Guérot met haar gedachten in een ivoren toren zit en wel de Europese volkeren hoort maar niet luistert. Waarom zou ze ook luisteren als ze altijd gelijk heeft?

Een aspect dat ik mis in die eurorepublikeinse ideeën? Een tussenniveau. Regio’s worden welvarend als ze beleid op maat voeren. Ze worden nog welvarender als ze kunnen samenwerken met andere regio’s voor schaalvergroting. Dat wordt onmogelijk in een federaal Europa. Zulke initiatieven zouden maar eens de federale staat uitdagen of tot secessie kunnen leiden. Federale staten overleven enkel als regio’s klein en verdeeld blijven. Divide et impera.

EUSSR
Het is daarom dat de EU niet werkt: sterke, zelfstandige natiestaten dagen continu diens macht uit. Ze staan in de weg van een superstaat. Daarom moeten de natiestaten kapot volgens Heineken en Guérot. Ik vrees dan ook dat de regio’s een lege doos gaan blijken te zijn, veredelde oblasten in een unitaire EUSSR.

De Verenigde Staten van Europa zal voornamelijk dienen als machtsconstruct tegen de VS, tegen Rusland en tegen China. De Verenigde Staten van Europa kan enkel gelegitimeerd worden door externe en interne, al dan niet denkbeeldige, vijanden. “Nationalisme leidt tot de Shoah“, zegt eurofederalist Verhofstadt, Nationalisten zijn in het geheim handlangers van Poetin en Trump. Die pogingen tot angstzaaien en het opzetten van de Europese burgers tegenover onze Russische buren en Amerikaanse bondgenoten worden gebruikt om meer macht naar de EU over te brengen.

Nu heerst de idee dat Europa op de randen van een Derde Wereldoorlog staat, als we Ulrike Guérot moeten geloven. Als we al historische vergelijkingen moeten maken, dan is het eerder met het Duitse Keizerrijk (1871-1918). Onder Bismarck kende Duitsland eveneens een periode van uitbreiding en succes. Het eindigde ook in een crisis, een crisis die bleef aanslepen. We zitten momenteel in een Weimar-periode met veel onzekerheid en economische achteruitgang. Eurofederalisten maken misbruik van die onzekerheid. De nieuwe Hitler heet niet Geert, Marine of Tom maar Guy.

Mijn generatie is uitgesproken eurofiel en laten zich charmeren door de eurofederalisten. Daarom herhalen ze dit narratief dat er een generatieconflict is. De oude Britten hebben de toekomst van de jonge Britten ontnomen. Daarbovenop is er de terreurdreiging. Niet verwonderlijk zijn de EU-topics vandaag defensie en inlichtingendiensten, de basisstenen voor een politiestaat. De EU wilt al reguleren wat u te zien krijgt op sociale media. Het kan zijn dat de EU de vlucht vooruit kiest, lastposten zoals de Polen en de Hongaren buiten knikkert en verder gaat in een kleinere maar hechtere unie, een federale staat.

Conclusie
Met het Verdrag van Maastricht en het boekje van Heineken brak in Europa een periode van accelererende integratie en expansie, wat ik het “Eurotopia-tijdperk” noemde. In 2017 zal met het opstarten van de Brexit hierbij een einde kunnen komen: de EU zal kleiner én hechter worden, onder het motto “er is een probleem en meer EU is de oplossing”.

Nationalisten mogen niet zelfgenoegzaam zijn. De EUSSR was nog nooit zo dichtbij. Nergens zijn de nationalisten aan de knoppen en de weinige nationalisten (Polen, Hongarije) zullen eerder uit de EU stappen dan deze te bestrijden.

Wie de geschiedenis van Europa bestudeerd, ziet dat Europa in een continue cyclus van opgang en ondergang van rijken zit. Twee tegengestelde neigingen zijn de onderliggende drijvende krachten: de nood aan machtsvergroting en eenheid en de nood aan legitimiteit en identiteit.

Er is licht aan de horizon. De EU zal onvermijdelijk ten onder gaan door zijn eigen machtswellust. Dat leert de geschiedenis ons. De vraag is: wanneer? Het Napoleontisch Rijk en het Derde Rijk heeft maar een 5 à 10 jaar bestaan. Het Romeinse Rijk heeft honderden jaren bestaan.

Het heeft ook iets tragisch. Zelfs al zal de EU imploderen, toch zal de grondgedachte van de EU ooit terug opduiken, in welke vorm dan ook. De Europese burger zit vast in een perpetuum mobiel als speelbal van een elite die ze niet hebben gekozen.

Er is maar één uitweg: de doorgedreven regionalisering van Europa en de associatie van regio’s in kleinschalige internationale samenwerkingsverbanden zoals de Benelux Unie. De EU moet gereduceerd worden tot zijn oorspronkelijke bedoeling: vrede door vrijhandel in één grote Europese Gemeenschap. Om vrede met Rusland te bewaren, zou Rusland hiervan deel moeten uitmaken.

---

Dit stuk verscheen eerder op De Mondige Student.