Van een echte revolutie spreek je pas wanneer opeens het gezag van de heersende overheid verdwenen is, het bestel verandert en de mensen of een andere overheid erkennen of helemaal niemand. In het laatste geval ontstaat er anarchie en chaos en verdwijnt een samenleving.

Het gevaar van anarchie en het ontbreken van een aantrekkelijk of zelfs maar aanvaardbaar alternatief is de reden dat wrede en onrechtvaardige regimes zoals dat van Saddam Hoessein en de familie Assad het zolang uit weten te houden. Anarchie is erger dan onrecht en een wrede dictator die de orde handhaaft is beter dan een voortdurende gevaar dat iedereen bedreigt om door willekeurige vreemden vermoord te worden.

Een succesvolle revolutie is een aanvaardbaar alternatief. Maar meestal probeert het zittende regime dat alternatief te voorkomen en dan ontstaat een kringloop van geweld die of leidt tot een erg bloedige omwenteling of tot onderdrukking en verheviging van de repressie. Het proces, met andere woorden, dat nu in Syrië lijkt plaats te vinden.

Goede voorbeelden van vreedzame revoluties waren de regimewisselingen in het Oostblok rond 1990. Het communisme had alle krediet bij de bevolking verloren en een alternatief in de vorm van een westers regime was hun via de televisie en andere communicatiemiddelen voorgehouden. Regimewisseling was mogelijk en aanvaardbaar en het geloof in eigen kunnen was bij de communisten zo totaal verdwenen dat van een gewelddadig verdedigen van de status quo werd afgezien.

Een ander voorbeeld van een dergelijke machtsovername was het regime van Hitler. Die vond plaats na verkiezingen die hij wel gewonnen had maar die hem geen parlementaire meerderheid hadden opgeleverd. Hij kon de macht eigenlijk niet legaal in handen nemen, maar de steun bij de bevolking voor de Weimarrepublik was praktisch van de ene op de andere dag verdwenen. Het Ermächtigungsgesetz, waarmee Hitler de macht naar zich toe trok, kwam er zonder slag of stoot door. Ook de politieke partijen die daarvan het ergste konden vrezen, de socialisten en de communisten, deden niets en als gebiologeerd door een slang liet iedereen Hitler zijn gang gaan.

Een gewelddadige revolutie was de Russische Oktoberrevolutie, waarmee de communisten in Rusland aan de macht kwamen. De enorme verliezen in de eerste wereldoorlog hadden het tsaristische regime haar legitimiteit gekost en de democratische Doema bood geen aanvaardbaar of geloofwaardig alternatief. De communisten pakten de macht die op de grond lag, omdat alle andere partijen te besluiteloos waren om hem op te rapen.

Politieke macht is altijd gebaseerd op de bereidheid van de samenleving om zich te laten regeren en van groepen in de samenleving om actief met het regime mee te werken. Voor het slagen van een revolutie is het nodig dat een coherente groep met een duidelijk programma de macht naar zich toe trekt. Dan is een revolutie mogelijk, maar anders blijft het oude regime aan de macht, ook al bakt het er nog zo weinig van.

---

Dit artikel verscheen eerder vandaag ook op het Blog van Toon Kasdorp