De eertijdse discussie over de Europese Grondwet is Toon Kasdorp lang blijven achtervolgen. Zijn overwegingen zijn het overdenken waard.

Vicepremier Wouter Bos zei kort voor het grondwet referendum op de ontbijttelevisie, dat hij de Europese grondwet zo goed vond, onder meer omdat er in geregeld was dat Nederland op de punten die we echt belangrijk vonden baas in eigen huis zou blijven. De ontbijtdame dacht dan met name aan de ethische kwesties als homohuwelijk, drugsbeleid en euthanasie en Bos bevestigde dat. Dat stond er allemaal duidelijk in.

Ik had kort ervoor dat verdrag gelezen zoals je dat als jurist doet, als het gaat om iets dat je wel interesseert, maar waar je in je praktijk nog niet mee te maken hebt: diagonaal, alleen kijkend naar wat je van belang vindt. Dat heeft het voordeel dat je aan zo iets uitgebreids als zo’n verdrag niet meer dan een paar uurtjes besteedt, maar het nadeel is dat je wel eens iets overslaat. Dat gebeurt met name als het verdrag niet logisch in elkaar zit en er dingen zijn aangeplakt, via amendementen of toegevoegde protocollen, op onverwachte plekken.

Ik wist nog dat de restant bevoegdheden van de lidstaten geregeld waren in het subsidiariteitsbeginsel en dat er over de toepassing van dat beginsel een apart protocol bestond. Dat had ik wel gezien, maar ik dacht, ik zal het wel verkeerd gelezen of onthouden hebben. Dat bleek toch niet zo te zijn. De bevoegdheden van de Unie zijn, zoals ik mij dat herinnerde, in het verdrag open ended geregeld.

De nationale parlementen mogen protesteren als ze menen dat de Unie op hun exclusieve terrein komt. Maar daar hoeven de organen van de Unie zich pas iets van aan te trekken als meer dan een derde, soms meer dan een vierde van de parlementen van de lidstaten dat ook vindt. Niet een derde of een vierde van de bevolking van de EU dus, maar van de parlementen die daarover met eenvoudige meerderheid beslissen.

Als de Unie dus zou menen dat euthanasie de mensenrechten aantast, of het homohuwelijk de sociale cohesie van de Unie, dan staat Nederland met lege handen. Dat nationale protest, waar de parlementen zes weken de tijd voor hebben en waar ze dan bovendien in een derde van de EU parlementen 50 plus % medestanders voor moeten zien te vinden, kan dan ook nog eens door de Unie worden genegeerd, mits dat maar weloverwogen gebeurt.

Ik vraag me dan af, hoe kan zo’n politicus als Bos nu zo unverfroren beweren op de televisie dat de zelfstandigheid van de lidstaten goed geregeld is? Dan toch waarschijnlijk alleen, als hij de betrokken artikelen en het protocol niet gelezen heeft. Dat de juffrouw hem niet vraagt waar hij zijn mening op baseert, waar het staat in het verdrag, dat kan ik me wel voorstellen. Haar uitzending is niet bedoeld voor juristen en je mag ervan uitgaan dat de fractievoorzitter van de PvdA de waarheid spreekt. Ik neem aan dat hij de wijsheid die hij verkondigde aan een ander heeft ontleend, maar dan nog.

Het feit dat over de inhoud van het verdrag door gezaghebbende mensen met grote stelligheid tegenstrijdige dingen worden beweerd geeft al aan dat het niet om een goed verdrag kan gaan. Ik vond dat indertijd een reden om nee te stemmen, maar de eertijdse Duitse minister van buitenlandse zaken, Joschka Fischer, voor wie ik wel respect had, dacht daar anders over. Hij meende dat ongeacht de inhoud, waar hij zorgvuldig over zweeg, een ja stem nodig was om de dynamiek van Europa in stand te houden. Hij meende kennelijk nog steeds dat de samenwerking binnen Europa zou kunnen worden opgezegd door de grote landen, als de bedoelde stap voorwaarts niet werd gezet. Ik nam dat serieus omdat degene die het zei een verantwoordelijk mens is en in een positie verkeerde om het te kunnen bekijken.

Van de andere kant dacht ik dat het inslaan van een verkeerde weg een goede koers voor Europa een generatie lang onmogelijk zou gaan maken. De EU verdragen, waarin de nieuwe grondwet onvoldoende verandering zou hebben gebracht, zijn niet geschikt voor de samenwerking van 27 staten. Ze waren het al nauwelijks voor 15 en zijn eigenlijk ooit bedoeld geweest voor de zes oorspronkelijke lidstaten. Nu moet steeds meer aandacht worden besteed aan oneigenlijke problemen die door de werking van de Unie zelf worden opgeroepen. De bevoegdheden van het parlement, de verdeling van bijdragen en subsidies, het bestaan van regels en subsidies die hun zin verloren hebben of die nooit zin gehad hebben, allemaal zaken die niets te maken hebben met de problemen waar de mensen nu mee zitten.

De echte problemen, dat zijn de immigratie uit derde landen, de stokkende economie en de werkloosheid, de veiligheid, het milieu, de files op de wegen, de staat van het onderwijs, de zorg en de sociale zekerheid. Regeringen die dit soort problemen oplossen krijgen legitimiteit en draagvlak. Instanties die zich bezig houden met problemen die zij alleen zelf belangrijk en interessant vinden wekken ergernis bij de burger.

De nieuwe Europese grondwet geeft geen basis voor de oplossing van de problemen waar de Europese burger mee zit. Zij houdt zich te veel bezig met problemen die door het bestaan zelf van de Unie worden opgeroepen of met zaken die buiten de politiek nauwelijks iemand interesseren. Het is daarom ondanks de wijzigingen die intussen zijn aangebracht en neergelegd in het Verdrag van Lissabon, nog steeds een slechte grondwet.

Europa heeft dringend bezinning nodig op de manier waarop het verder wil. Als Joschka Fischer indertijd meende dat onder de huidige omstandigheden niets beters dan deze grondwet te verkrijgen was, dan moet men zich ernstig afvragen of al die moeite die men in het project Europa steekt wel vruchten af kan werpen.

Misschien kunnen we dan toch beter stoppen en opnieuw beginnen, met kleinere clubs die wel gezamenlijk iets tot stand kunnen brengen. Voor de Europese oorlogen,waarom het ooit begonnen is, hoeven we niet meer zo bezorgd te zijn. De Europese problemen zijn intussen vervangen door mondiale en Europa is een tweederangs speler geworden op dit mondiale toneel. Onze bedreigingen komen niet meer uit Europa maar uit andere plaatsen in de wereld.

---

Dit artikel over de Europese Grondwet verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp

Meer over dit onderwerp vindt u hier.