Het heeft naar ik vermoed een belangrijke rol gespeeld in de uiteindelijke val van de EU, maar een paar rondjes formele Brexit-onderhandelingen lijken zinloos te gaan worden. Alle kans dat tegen die tijd de EU niet meer bestaat.

De formele onderhandelingen over Brexit gaan pas beginnen als het UK artikel 50 van het Verdrag van Lissabon activeert. Ergens komend voorjaar dus. De nieuwe Britse premier Teresa May heeft daarvan gezegd dat ze verwacht die procedure begin 2017 te starten als het UK intern besloten heeft wat het in die komende onderhandelingen als essentieel beschouwt om op in te zetten. Het puntje dat men in de tussentijd wellicht al begint met de onderhandelingen voor bilaterale handelsverdragen elders in de wereld is niet meer dan een detail. Zoals het geheel van die Brexit-onderhandelingen een detail zou kunnen worden – of een blauwdruk voor de volledige ontmanteling van de EU. Er zijn meer dan redenen genoeg om te veronderstellen dat dit geen loos idee is.

Er zijn de kleine dingen: zoals Junckeriana. Afgelopen week kwam naar buiten hoe rancuneus Juncker is:

Juncker on EU monetary policy
“I’m ready to be insulted as being insufficiently democratic, but I want to be serious … I am for secret, dark debates”
Juncker on British calls for a referendum over Lisbon Treaty
“Of course there will be transfers of sovereignty. But would I be intelligent to draw the attention of public opinion to this fact?”
Juncker on French referendum over EU constitution
“If it’s a Yes, we will say ‘on we go’, and if it’s a No we will say ‘we continue’,”
Juncker on the introduction of the euro:
“We decide on something, leave it lying around, and wait and see what happens. If no one kicks up a fuss, because most people don’t understand what has been decided, we continue step by step until there is no turning back.”
Juncker on eurozone economic policy and democracy:
“We all know what to do, we just don’t know how to get re-elected after we’ve done it”

 Jean-Claude Juncker has revealed he has a little black book called ‘Little Maurice’ in which he lists the names of people who have “betrayed” him.

The European Commission President refused to reveal the names as he insisted he does not bear grudges. 

It comes after Mr Juncker’s revealed the EU Commission is prepared to play “hardball” by appointing a former French minister who reportedly holds a grudge against Britain as head of its Brexit negotiations.
Mr Juncker told the Belgian daily, Le Soir, that he called his book ‘Little Maurice’,” where for 30 years I’ve made a note when someone betrays me.”
The book “doesn’t have many entries, because people rarely betray me”, he said.  

Dat laat het eeuwige duw- en trekwerk achter zijn rug verder nog ongenoemd, maar het is een publiek geheim dat Tusk en Timmermans concurreren om de positie van potentiële opvolger mocht Juncker het veld moeten ruimen – of dood neervallen. Soms doen alcoholisten dat.

Er zijn de grote politieke problemen die lidstaten van Brussel vervreemden. Hongarije en Polen worden hard aangepakt om hun ongezeglijkheid, waarbij de EC recent zo ver ging  om Polen te dreigen met maatregelen als het haar binnenlandse politiek met betrekking tot benoemingen in het Poolse Hooggerechtshof niet zou laten varen. Maar aangezien voor een dergelijke maatregel algemene instemming van de andere lidstaten benodigd is, zal dat hoe dan ook niet lukken. De Oost-Europese staten zullen het zien als ongewenste inmenging – kom daar maar eens om bij de gedweeë Brusselse navolgers in West-Europa. De creatie van de Visegrad-groep was hiervoor een teken aan de wand, maar Brussel weigert er zelfs nota van te nemen.

Er is het falende beleid: banken, euro, asielmigratie en de banden met Turkije. Het vertrek van het UK is daarmee vergeleken niet meer dan een voetnoot – zij het een belangrijke. Elk van deze punten zou in rustiger tijden van zichzelf al voldoende onrust hebben geschapen over de vraag of de EU daarvan geen averij op zou lopen. Dat we daarover thans krampachtig zwijgen toont dat het niet langer als speculatie kan worden beschouwd.

De eeuwige vlucht vooruit wordt nu een handicap. Waar dat eerst een voordeel was, dat de olietanker doorstoomde ondanks de tegenslagen, is dat nu een nadeel. De EU stoomt door, recht het mijnenveld in dat haar verscheuren zal. De migratiedeals bijvoorbeeld zijn hoogst impopulair, en zullen haar bij ongewijzigde koers uiteindelijk fataal worden, ook zonder de andere al genoemde rampzaligheden.

Dan zijn daar nog de problemen in de nationale staten
Italië heeft in september een cruciaal referendum, dat als logisch vervolg vermoedelijk een referendum over het eurolidmaatschap zal hebben. Als het land voordien niet al een volledige financiële ineenstorting beleeft als gevolg van de weer oplaaiende bankencrisis.

In Duitsland  verliest Angela Merkel meer en meer haar gezag. Nog steeds niet zo dramatisch dat haar val aanstaande is, maar de basis begint gevaarlijk smal te worden. Dat ze het soort status verworven heeft die eertijds Thatcher en Kohl onaantastbaar leken te maken, is daarbij niet noodzakelijk een voordeel. De Duitse bevolking zal zich hierdoor specifiek tegen haar richten als zij een zondebok zoekt. De verkiezingen komend voorjaar zullen een grote verschuiving richting AfD te zien geven. Dat kan de heersende coalitie bijeen drijven, maar ook grote scheuren veroorzaken. Als men in Berlijn de CSU getalsmatig niet meer zal kunnen missen, gaan er gekke dingen gebeuren. Wat het gevolg zou zijn van een faillissement van Deutsche Bank wil ik niet eens overdenken.

In Frankrijk is het oplaaiende nationalisme een grote bron van zorg voor de Eurocraten. Weliswaar is de EU speciaal voor Frankrijk opgetuigd, en heeft zij er binnen een vrijwel onaantastbare positie, maar de Fransen zijn er toch ontevreden over – en de EU krijgt de schuld. Hollande zal na de presidentsverkiezingen komend voorjaar geen president meer zijn tenzij er een wonder gebeurt. De steeds sterker wordende positie van Marine Le Pen laat zien in welk een ellende de EU vanuit Frans perspectief is verzeild. Dat ze een referendum over de euro (en daarmee het Franse lidmaatschap van de EU) heeft aangekondigd, zou dodelijk zijn voor het voortbestaan van de EU – ongeacht de uitkomst.

Spanje is een gevaarlijk moeras voor de EU aan het worden. De aangekondigde onafhankelijkheid van Catalonië – die niet los kan worden gezien van de onrust in Schotland over het verlaten er van door het UK, zal een bron van grote zorgen blijken, zo geen splijtzwam. De politieke crisis in Madrid maakt dat er geen eenduidige koers kan worden uitgezet, en als het Catalaanse streven de eenheid binnen de rest van Spanje op een nationalistische kaart zet, weet niemand welke ongelukken er zouden kunnen gebeuren. Op een nieuwe Spaanse burgeroorlog zit niemand te wachten, maar voor Brussel is dat direct dodelijk voor het voortbestaan van de EU – inclusief haar pretenties op het gebied van de handhaving van de lieve vrede.

Dan is er nog het kleine probleempje van het IMF dat haar handen heeft afgetrokken van bailouts als in Griekenland – maar er zullen er desalniettemin meer nodig zijn de komende jaren. In Griekenland dreigt een vermindering van schulden nu als onvermijdelijke nieuwe splijtzwam die in veel lidstaten tot boosheid en verontwaardiging leiden zal. In Nederland zou dit de verkiezingen komend voorjaar sterk kunnen beïnvloeden. Ook in Duitsland zal dit een rol gaan spelen komend voorjaar.

Portugal en Spanje kregen vorige week voor de zoveelste keer geen boete wegens het overtreden van de EU-regels op begrotingsgebied, en daarmee is het de facto een wassen neus geworden. Dat tot groot oproer zal leiden bij de eerste staat die daadwerkelijk nog  een boete krijgen zou vanwege een begrotingsbeleid dat niet volgens de regels gaat. Elke boete. Want de regels zijn nu al zo vaak om zoveel redenen genegeerd, dat elke toepassing op basis volgens de oorspronkelijke gedachte er achter de beschuldiging van willekeur ontlokt. Geheel terecht overigens.

Elk van bovenstaande zaken zal de komende acht maanden een hoogtepunt bereiken, mogelijk met uitzondering van verdere boetes wegens het niet volgen van de EU-begrotingsregels. Elk van deze kwesties is op zichzelf genoeg om gevaarlijke scheuren in het EU-bouwsel te veroorzaken. Voor geen van deze zaken is zelfs maar een schim van een oplossing in zicht. Hoe de EU nog een jaar ongeschonden door zal kunnen gaan is me een raadsel – en naar ik vermoed voor iedereen.