Het eerste langere Science Fiction boek dat ik ooit las was Tussen twee voetstappen. Het heeft niet alleen (op mijn 15e) een onuitwisbare indruk op me gemaakt, maar ook een belangrijk stempel gedrukt op mijn smaak voor boeken de tien jaar daarna.

Wat maakt deze vertaling van Pebble in the sky vandaag de dag nog steeds relevant? Er is de sterke indruk die de hoofdpersoon heeft opgelopen over de Tweede Wereldoorlog (het verhaal speelt in 1949), waarvan de verschrikkingen rond de tijd van het schrijven in hun volle omvang algemeen bekend werden. De joodse achtergrond van Asimov zal daaraan niet vreemd zijn.

Maar er zijn veel mer motieven die in dit vrij vroege werk van Asimov een grote rol spelen die we heden ten dage in een ander licht zouden beschouwen dan de auteur ze oorspronkelijk bedoelde over te brengen: de de achterstelling van bevolkingsgroepen die om (on)duidelijke historische redenen in een ondergeschikte positie zijn geraakt, een onredelijk zelfbeeld bij deze groepen als compensatie voor hun achterstelling gepaard aan een onredelijk meerderwaardigheidscomplex gebaseerd op oude overleveringen en welke gevolgen dat voor de psyche van die groepen heeft. Ook de Holocaust is op de achtergrond aanwezig, maar veel minder nadrukkelijk dan je misschien verwachten zou, eerder als een onbenoemd fantoom.

De Nederlandse titel refereert daar aan: hoofdrolspeler Schwarz stapt letterlijk de toekomst in, en tussen die twee voetstappen vindt zijn overbrenging plaats – die verder in het verhaal geen enkele rol speelt. Technische SF is Asimov niet vreemd, maar had zeker in de periode dat dit geschreven werd niet zijn eerste belangstelling. De hoofdpersoon arriveert door een letterlijk kosmische speling van het lot in een wereld vèr in de toekomst, waar hij de grootste moeite heeft zich aan te passen aan het menselijke milieu dat hij daar aantreft.

Afgezien van de ietwat sentimentele elementen (die op hun beurt weer teruggrijpen op de ten tijde van het schrijven verloren wereld van het Midden-Europa van de jaren dertig) is wat mij voor de directe toekomst van nu het meest sterk is bijgebleven de vijfjaarlijkse volkstellingen in het boek, die vooral bestemd zijn om de ontduikers van de regel van Zestig te traceren. De Regel van Zestig heeft als doel om op mensen die na hun werkende leven niet langer rendabel zijn euthanasie toe te passen, een in die toekomst volledig geaccepteerd gebruik vanwege de overbevolking en de noodzaak een redelijk leefbare maatschappij te kunnen behouden op een planeet die sterk is verontreinigd door grote radioactieve gebieden (een verwijzing naar de angst eind jaren veertig voor een mogelijke atoomoorlog tussen USA en Sovjet-Unie). Onze huidige overbevolking zal dit in de nabije toekomst wellicht een serieus onderwerp maken.

Het knappe van dit boek is dat veel van de verwijzingen historisch herkenbaar zijn voor wie op de hoogte is van de moderne geschiedenis, zowel de terugverwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog en de periode daar direct voor, als de toekomstverwijzingen naar mogelijkheden die nooit bewaarheid werden, maar onze cultuur wel degelijk hebben getekend. De regel van zestig is een slimme manier om voor de risico’s onze tot op heden ongebreidelde bevolkingsgroei te waarschuwen.

---

In het Engels is Pebble in the Sky nog eenvoudig verkrijgbaar op Amazon en tweedehands op andere sites. Prijzen variëren van $12 nieuw tot een paar dollar voor een ouder, beduimeld exemplaar.