Erik de Boorman werkte het recente tweede grote werk van Thilo Sarrazin door. Over immigratie, de verwachte gevolgen, een gewenste aanpak, en politiek wegkijken.

In zijn jongste boek, Wunschdenken, legt Thilo Sarrazin uit dat het succes van landen afhangt van een mengsel van culturele en institutionele maar ook sociobiologische factoren. Iets wat politici om ideologische redenen vaak liever negeren. Het gevolg is dat onze politici op het gebied van Europapolitiek, monetair beleid, onderwijs en immigratie telkens weer mislukking op mislukking stapelen.

Wat maakte het Westen zo succesvol?
Om het economische succes van het Westen van de afgelopen eeuwen te verklaren grijpt Sarrazin terug op o.a. The Wealth and Poverty of Nations van economisch historicus David S. Landes. In dit boek onderstreept Landes het belang van het protestantse arbeidsethos, dat de nadruk legt op deugden als vlijt, stiptheid en ondernemerschap, alsmede een (relatief) positieve houding tegenover de vrije markt en vrijdenken. Sarrazin ziet hierin een bevestiging van de theorieën van Max Weber.

Daarnaast was het Westen gezegend met een gematigd klimaat, met een relatief voorspelbare en gelijkmatige regenval. Dit maakte een relatief productieve landbouw mogelijk en de ligging aan grote rivieren maakte een doeltreffend transportsysteem mogelijk wat de handel ten goede kwam. Het vereiste waterbeheer via onder meer waterschappen werkte het ontstaan van een overlegcultuur in de hand. Elders overheerste het oriëntaals despotisme, wat inhoudt dat despoten het gebruik van water streng reguleerden om de bevolking hun wil op te leggen.

Ook de economische theorieën van Adam Smith en David Ricardo droegen bij aan het westerse succes, waarbij het mercantilisme plaats maakte voor vrijhandel. Veel van Landes’ theorieën zijn de afgelopen 40 jaar door academici verworpen, maar Landes, en dus ook Sarrazin, vinden dat dit ten onrechte was. Volgens Wikipedia wordt Landes door critici vooral eurocentrisme verweten, iets wat Landes graag beaamt, want als je een economisch wonder dat oorspronkelijk plaatsvond in Europa wilt verklaren, zul je ook met een eurocentrische analyse moeten komen.

Sarrazin haakt aan bij de politieke incorrectheid van Landes, door de opkomst van het Westen en het uiteenlopende succes waarmee andere landen en regio’s aansluiting kregen bij het Westen te verklaren met een samenspel van culturele en biologische factoren als instituties, culturele tradities en religie, maar ook het cognitieve kapitaal, dat op zijn beurt deels bepaald wordt door erfelijke factoren en deels door culturele factoren.

Deze combinatie van culturele en biologische factoren leidt vaak tot debatten over nature vs. nurture, maar dat vindt Sarrazin niet zo interessant. Belangrijker is dat deze factoren generaties lang door kunnen werken, ook bij emigratie naar andere landen. Dit samenspel van factoren verklaart mede waarom gebieden als Andalusië, Zuid-Italië of Griekenland zo hardnekkig achterblijven, ondanks grote stromen geld uit Brussel.

Politici zijn vaak blind voor deze factoren en de generaties omspannende effecten die deze hebben, wat tot mislukkingen op het gebied van onderwijs, immigratie en integratie en de Europese Monetaire Unie heeft geleid.

Immigratie
Het immigratiebeleid wordt vaak verdedigd door te verwijzen naar het succes van immigranten in vroeger eeuwen en de noodzaak van immigratie om de vergrijzing tegen te gaan. Sarrazin beaamt dat immigratie voor het ontvangende land nuttig kan zijn. Zo droegen de uit Frankrijk verdreven Hugenoten bij aan de ontwikkeling van Nederland en Pruisen. Hetzelfde gold voor de Joodse immigranten uit Oost-Europa die naar Midden-Europa trokken.

Of immigranten een positieve bijdrage leveren hangt echter sterk af van de intellectuele en culturele bagage die zij meebrengen, en Sarrazin laat aan de hand van tabellen met PISA-testresultaten zien dat landen in het Midden-Oosten, Afrika en Zuid-Amerika slecht tot zeer slecht scoren als het gaat om cognitief kapitaal.

Dit cognitief kapitaal is van essentieel belang voor het welvaartsniveau van een land. Immigratie als wapen tegen vergrijzing werkt alleen als de immigranten bovengemiddelde cognitieve vaardigheden hebben, wat momenteel zelden het geval is. Daarnaast rekent Sarrazin voor dat het negatieve effect van vergrijzing binnen twintig jaar kan worden gecompenseerd door een bescheiden maar gestage groei van de arbeidsproductiviteit.

In de immigratiepolitiek pleit Sarrazin daarom voor een puntensysteem zoals in Australië en Canada, waarbij de kans om als arbeidsmigrant te worden toegelaten afhangt van de kwalificaties die je meebrengt. Politieke vluchtelingen dienen alleen te worden toegelaten als ze vervolgd worden op grond van politieke activiteiten. Alleen zo is de toestroom aan immigranten beheersbaar te houden en houden we vat op wie we toelaten.

Euro
In 1985 werd Jacques Delors, oud-minister van Financiën van Frankrijk, voorzitter van de Europese Commissie. Onder zijn leiding stelden de directeuren van de Europese centrale banken het zogenaamde Delors-rapport op dat de blauwdruk vormde voor de Europese Monetaire Unie, die uiteindelijk Noord- en Zuid-Europa, regio’s met zeer verschillende sociaaleconomische en monetaire culturen, verenigde in één muntunie.

Aanvankelijk leek het plan succesvol te zijn, maar na de financiële crisis van 2008/2009 bleek al snel dat de zuidelijke landen, die in het verleden weinig bereidheid tot hervorming van regelgeving en arbeidsmarkten toonden en liever kozen voor devaluatie van hun munten, onder concurrentiedruk kwamen te staan. Hun aandeel op de wereldmarkt slonk en begrotingstekorten keerden terug. De rente op staatsobligaties van de achterblijvers steeg sterk.

In een grote, heterogene monetaire unie als de eurozone is een goed functionerende mededinging met onbeperkte markttoegang en zo flexibel mogelijke lonen, prijzen en arbeidsmarkten onmisbaar. Want verschillen in kosten en productiviteit zijn niet meer te compenseren via de wisselkoers. Helaas is de bereidheid tot deregulering en hervormingen in Zuid-Europa laag, en problemen werden tot dusver bij voorkeur opgelost door devaluatie van de eigen munt.

Griekenland spant daarbij nog steeds de kroon. Het land werd in 1827 onafhankelijk van het Ottomaanse Rijk. Onder de Ottomanen moesten de Grieken weliswaar belastingen en heffingen betalen aan de overheersers, maar mochten ze zichzelf besturen, zolang er maar betaald werd. De macht lag in handen van slechts een paar families, die het land als hun eigendom beschouwden en niet verder keken dan hun eigen kortetermijnbelang. Bestuurders konden ook niet rekenen op een gezagsgetrouw en plichtsbewust ambtelijk apparaat. Tot op heden is dat nauwelijks veranderd.

Op individueel niveau bekeken zijn de Grieken weliswaar vlijtige zakenmensen, maar het ontbreekt aan maatschappelijk vertrouwen. Gemeenschapszin, respect voor wetten en regels, plichtsbewustzijn en betrouwbaarheid zijn minder vanzelfsprekend dan in Noord-Europa. Vanaf de jaren zestig was er sprake van industrialisatie, maar na de toetreding tot de EU ging de subsidiekraan open. De geldstroom naar Griekenland was groter dan wat andere lidstaten ooit ontvangen hadden, maar alles ging op aan corruptie en overbodige infrastructuurprojecten. Hoopgevende industriële ontwikkelingen gingen langzaam ten onder.

De Europese bestuurders hadden geen oog voor sociaal-culturele factoren die bepalend zijn voor het succes en de welvaart van landen, en meenden de verschillen tussen Noord- en Zuid-Europa glad te kunnen strijken door de geldkraan open te zetten. Nu wordt Zuid-Europa geplaagd door zeer lage groei en een blijvend hoge werkloosheid. Duitsland doet het beter, maar blijft achter bij landen buiten de eurozone. Het draagvlak voor de euro en ook de EU neemt sterk af, nu de sterkere Noord-Europese landen hun Zuid-Europese minderbroeders financieel boven water moeten houden.

Als uitweg ziet Sarrazin slechts twee mogelijkheden: een federale staat die de hele eurozone omvat, met alle statelijke bevoegdheden die daarbij horen. Iets waarvoor geen draagvlak is en ook niet Sarrazins voorkeur heeft. Of: terugkeren naar het no-bailoutprincipe. Landen met financiële problemen krijgen geen bailout van andere lidstaten van de eurozone en ook niet van de EU als geheel. De ECB mag de begroting van eurolanden niet meefinancieren. Een lidstaat van de eurozone moet failliet kunnen gaan, zonder dat het lidmaatschap van de eurozone ter discussie wordt gesteld.

Een faillissement van Griekenland zou twee positieve gevolgen hebben gehad:

1. Griekenland zou bevrijd zijn van een wurgende schuldenlast,
2. De kredietwaardigheid van Griekenland zou decennia lang sterk beperkt zijn, waardoor de Griekse politiek gedwongen zou worden om de uitgaven aan te passen aan structureel haalbare belastinginkomsten, met alle hervormingen van de Griekse civil society en het ambtenarenbestel van dien.

De kwetsbaarheid van banken, zowel Griekse als buitenlandse banken, die belegd hadden in Griekse staatsobligaties zou hier echter een groot probleem vormen. Daarom moet onmiddellijk een einde worden gemaakt aan de bevoordeling van beleggingen in staatsobligaties door banken (Baselakkoorden). Banken dienen net als bij andere beleggingen voor beleggingen in staatsobligaties eigen vermogen aan te houden en in stresstests moet ook het risico op faillissement van lidstaten worden meegenomen. Op de korte termijn zet dat weliswaar de rentabiliteit van banken onder druk, maar op de lange termijn wordt de bankensector daardoor aanzienlijk stabiler, aldus Sarrazin.

In Wunschdenken (500 pagina’s tekst) komen nog veel meer onderwerpen aan bod, zoals de invloed van Plato en Marx op onze elites en hun onvermogen om dingen juist in te schatten, waarom onze elites beter te rade kunnen gaan bij Karl Popper en Friedrich Hayek, de blunders in de onderwijspolitiek en zelfs de, in Duitsland zeer belangrijke, klimaatpolitiek. Het is geen boek dat je snel uitleest, maar het biedt wel tal van interessante inzichten, die soms tegen het zere been van onze policor-elite schoppen.

---

Uitgever DVA, Wunschdenken is o.a. verkrijgbaar bij BOL (als e-book en hardcover) en bij Amazon.nl (alleen Kindle).