Al jaren zijn de ogen gericht op de conflicten in Syrië en Libië, waar beide landen verkeren in een alsmaar durende proxy-oorlog. In het westen wordt dit nog gezien als een ver-van-ons-bed-show, maar daar kan wellicht snel verandering in komen.

Een soortgelijk conflict als in Syrië broeit namelijk ook op het Europese continent, in een regio waaraan Europa slechte herinneringen heeft. Het verschil met nu is alleen dat er nu een actor meespeelt die tijdens de voormalige Bosnische en Kosovo oorlog nog op amateurniveau acteerde, maar nu behoort tot de profs: Rusland speelt nu ook mee.

De Republiek Macedonië, een land gelegen in het midden van de Balkan in Zuidoost-Europa, is momenteel een kruitvat met alle ingrediënten aanwezig die overeenkomen met het Syrië-conflict, zoals daar zijn: olie(pijpleidingen), etnische minderheden, religie, jihadisten, proxy-eenheden en twee concurrerende (groot)machten die indirect vechten voor regionale macht. Het is nu alleen nog wachten door wie en wanneer de lont zal worden ontstoken.

Een korte terugblik
Het Balkangebied is al eeuwen lang een symbool van diversiteit. Vanwege zijn geschiedenis van veroveraars en veroveringen is het gebied het podium geworden voor de samenkomst van verschillende volkeren, naties en religies. Deze diversiteit heeft zoals bekend veel conflict met zich meegebracht en sinds de val van het idealistische Joegoslavië, waarin het gedurende een halve eeuw lang mogelijk was voor verschillende volkeren om vredig onder elkaar te leven, staat het gebied symbool voor het falen van de multiculturele samenleving.

Na het uiteenvallen van het Oostblok in 1989 implodeerde kort daarna ook de Joegoslavische federatie. Met horten en stoten vond daarna al gauw, tussen 1991 en 1999, een bloedige burgeroorlog plaats tussen Kroaten, Serviërs en moslims. Na het uiteenvallen van Joegoslavië zagen zowel Washington en Rusland het strategisch belang van de Balkan in. De Russen waren echter in de jaren ‘90 ,vanwege hun binnenlandse problematiek en de oorlog in Tsjetsjenië, nog niet in staat om een troepenmacht richting Bosnië te sturen om daar een grote footprint te verkrijgen. De Amerikanen daarentegen hadden genoeg middelen ter beschikking om zich in de regio te vestigen. In eerste instantie stuurden zij eerst hun Europese hulptroepen richting de Balkan om het Bosnische oorlogsgebied te stabiliseren, maar de Europeanen bleken hier echter niet toe instaat. De EU bestempelde de Serviërs als grote boosdoener in het conflict; terwijl ze alle andere partijen tot op zeer grote hoogte tegemoet kwam, liet ze de Serviërs alleen maar inleveren. Dat was gezien het Servische militaire overwicht in de regio niet erg verstandig, waardoor de Serviërs een groot probleem werden voor de Europese vredestroepen.

Waar grootmacht Europa faalde, slaagde grootmacht Amerika. De Verenigde Staten waren bereid Kroatië en Servië te geven wat ze wilden: de opdeling van Bosnië. Zo ontstonden er twee entiteiten: de Federatie van Bosnië en Herzegovina (ook wel Moslim-Kroatische federatie genoemd) en de Servische Republiek. De moslims kregen door deze opdeling een tweederangs positie in de regio en vormden zo een minderheid die voor het westen nog wel eens van pas kan komen om als proxy te gaan dienen.

Voor Washington creëerde het opbreken van Joegoslavië niet alleen nieuwe vazalstaten, maar zorgde er ook voor dat de Russen uit de Balkan werden gehouden, of in ieder geval Russische invloeden in de regio konden beperken. (Historisch gezien heeft Rusland gedeelde connecties met de regio die zijn gebaseerd op het panslavisme en het Orthodoxe geloof) Ondanks dat Kroatië, Bosnië en Kosovo behoren tot de vazalstaten van Amerika is het kolonisatieproces van de Balkan nog niet compleet. Washington wil namelijk volledige controle verkrijgen over de regio, alleen staan Servië en Rusland nog in de weg.

De rol van Servië
Kosovo was voor 1989 een autonome Servische provincie. Toen deze autonomie, door de toenmalige Servische president Milošević, echter werd afgenomen, begon in 1996 een bloedige oorlog: de Kosovo-oorlog. Kosovo had van 1989-1996 vreedzaam passief verzet gevoerd tegen de Servische heerschappij in het grotendeels etnische Albanese gebied. In 1996 werd echter het Kosovaarse Bevrijdingsleger, het UÇK , opgericht dat zichzelf tot doel stelde Kosovo met geweld te bevrijden, en brak met het passieve van de regering. Bloedige aanslagen op Serviërs volgden, waardoor de Servische politie steeds wreder tegen de Kosovaarse bevolking op ging treden. De Verenigde Staten bestempelden het UÇK aanvankelijk als terroristische organisatie, maar veranderden tijdens de strijd tegen Milošević van gedachten. Samen met NAVO hebben de VS sindsdien op allerlei manieren (diplomatiek en door wapensmokkel) de strijd van het UÇK gesteund. Uit een onderzoek namens de Europese Unie kwam in juli 2014 naar voren dat leden van het UÇK zich schuldig hadden gemaakt aan ontvoering, marteling, moord en andere oorlogsmisdaden.

Servië heeft, van het Ottomaanse tot het Oostenrijk-Hongaarse rijk tot aan het Duitse derde rijk, zich altijd verzet tegen buitenlandse bezetters.  Het verzette zich ook na het uiteenvallen van Joegoslavië tegen de Amerikanen die trachtten Servië onder controle te krijgen. Toen Amerika begon te beseffen dat Servië geen onderdeel wilde uitmaken van het Amerikaans democratische imperium en vreesde dat het nationalistisch Servië steeds meer naar Rusland zou trekken, besloten Amerika en de EU een plan te ontwikkelen om de regionale macht van Servië te verminderen. Om te beginnen moest Kosovo eerst van Servië afgescheiden worden, zodat Amerika zich daar permanent kon gaan vestigen om Servië verder onder druk te zetten. Amerika gebruikte daarvoor het Albanese bevrijdingsleger als hun proxy-force om een oorlog met Servië verder uit te lokken. Als reactie op de aanvallen van het UÇK trokken Servische troepen vervolgens Kosovo binnen om het UÇK te verslaan, en dat was het moment waarop de NAVO zat te wachtten. Doordat de Servische troepen tijdens hun interventie namelijk algauw werden beschuldigt van etnische zuiveringen gaf het de NAVO een (door de internationale gemeenschap) legitieme reden tot overgaan op het bombarderen van Servische troepen in Kosovo. Tegelijkertijd moest het UÇK  terrein zien te veroveren op de Serviërs (Een tactiek die jaren later ook toegepast zal worden in Libië [2011] en Syrië, waar een mix van terroristen, criminelen, verzetsstrijders en huurlingen als grondtroepen werden ingezet met luchtsteun van de NAVO)

NAVO gevechtsvliegtuigen begonnen eind maart 1999 niet alleen militaire doelen te bestoken maar ook de civiele infrastructuur in Montenegro en Servië zoals: bruggen, spoorlijnen en fabrieken. Dit kan te maken hebben met het feit dat NATO-gevechtsvliegtuigen niet te laag boven Kosovo konden vliegen vanwege het Servische luchtafweergeschut. Hierdoor werden zij gedwongen om van grote hoogtes ‘kleine’ tactische doelen aan te grijpen wat teveel tijd en moeite in beslag zou nemen om Servië op de knieën te dwingen. Daarom werd er mogelijk voor gekozen tot het bombarderen van grotere (civiele) doelen die van grote hoogte makkelijker te raken waren.

Na 78 dagen van bombardementen besloot Belgrado dan uiteindelijk zijn troepen uit Kosovo terug te trekken waarna NAVO-troepen Kosovo binnentrokken. Nadat Kosovo was overgeleverd aan de NAVO (bestuurd door de VN) bouwden de Amerikanen een van hun grootste militaire bases van Europa in Kosovo, Camp Bondsteel. Vanuit deze basis heersen de Amerikanen tot op de dag van vandaag over een groot deel van de Balkan.

Op 5 oktober viel uiteindelijk het Milošević-regime, en werd, met aannemelijke steun vanuit Washington, het regime vervangen door een democratische partij. De nieuwe machthebbers werden door het westen al snel voorzien van financiële steun waardoor Servië min of meer afhankelijk werd gemaakt van het westen en zo toetrad tot het democratisch imperium. Op 17 februari 2008 riep de Albanese meerderheid, met goedkeuring van het westen, eenzijdig de onafhankelijkheid uit van de Republiek Kosovo. En dit was nou net een trap tegen het zere been van Servië: democratisch of niet, Servië ging op zoek naar nieuwe bondgenoten.

Het belang van Macedonië
De voornaamste reden voor de Amerikaanse aanwezigheid in Kosovo heeft betrekking op de strategische oliepijpleidingen en transportroutes om de aanvoer van olie uit de Kaspische Zee veilig te stellen. Net ten zuiden van Kosovo was namelijk, al in 1993, een belangrijke pijpleiding gepland die van Burgas in Bulgarije (aan de Zwarte Zee) naar Vlorë in Albanië moest gaan lopen. Het realiseren van dit project, onder de naam AMBO-project, is onder volledige controle van Amerika. Edward Ferguson van Brown & Root Energy werd in 1997 aangesteld als leidinggevende in dit project. En Kellogg, Brown & Root onderzocht de mogelijkheden van dit project, dezelfde onderneming die Camp Bondsteel beheert. De contracten voor de pijpleiding werden in 2004 getekend.

‘’De bouw van de pijplijn over 890 kilometer, die loopt door de onrustige – vroegere Joegoslavische – republiek Macedonië zal vier jaar in beslag nemen. Deze pijplijn gaat 1,13 miljard dollar kosten en heeft een dagelijkse capaciteit van 750.000 barrels ruwe olie, zegt Ted Ferguson van het Balkan pijplijn consortium AMBO. In een bijeenkomst met de Bulgaarse plaatsvervangend eerste minister Kostadin Pascalev zei Ferguson dat de pijplijn nodig is als een alternatief voor de route via de Turkse Bosporus om olie te brengen van Centraal-Azië naar de westerse markten via de Zwarte Zee. De Bosporusroute per schip zou volgens hem niet toereikend zijn voor de groeiende behoefte aan olie vanuit de streek rondom de Kaspische Zee, waarbij hij er op wees dat een pijplijn vanuit Kazachstan naar de Zwarte Zee-haven Novorossisk in dit najaar olie zou gaan pompen.

Bulgarije heeft ook verklaard dat het de plannen steunt voor een  pijplijn die Burgas verbindt met Griekse haven Alexandroupoli aan de Egeïsche Zee. De pijplijn over 320 kilometer zou jaarlijks 40 miljoen ton olie transporteren.

Maar Ferguson zei dat de AMBO-route een betere keus is. “Wij geloven dat voor de export de haven van Vlore aantrekkelijker is dan de havens in de Egeïsche Zee want het is dieper water en dichter bij gebieden en havens waar de olie verkocht zal worden.” Hij zei ook dat de olie vanuit Vlore via Rotterdam naar de VS verscheept zal worden.’’

Het probleem wat de Amerikanen nu ervaren is Macedonië, een van de drie landen waar de pijpleiding doorheen moet gaan lopen. De andere twee landen zijn het probleem niet, Bulgarije is lid van de NAVO en de EU, en Albanië is sinds de Kosovo-oorlog een traditionele bondgenoot van Amerika. De bevolking van Macedonië, wat dankzij een veto van Griekenland nog geen lid is van de NAVO en de EU, bestaat voornamelijk uit Macedonisch-orthodoxe-Christenen die, net als de Servisch-orthodoxen, wantrouwig tegenover Amerika staan. Met name het feit dat Amerika de ‘’voornamelijk islamitische’’ Albanezen steunt in hun expansionisme zet kwaad bloed bij de Orthodoxe christenen, waardoor zij steeds meer steun bij de Russen zullen gaan zoeken, en daar maakt Poetin graag gebruik van.

Macedonië wordt al sinds 2015 in de greep gehouden van een aanhoudende politieke crisis waaruit twee grote partijen zijn voortgekomen, de SDSM en de VMRO. Omdat geen van de partijen een absolute meerderheid kreeg, moet er een coalitie gevormd worden. De etnisch-Albanese partijen zijn hier een sleutelfactor in en onderhandelden met beiden. Maar uiteindelijk wil alleen de SDSM (de sociaal-democraten, onder leiding van Zoran Zaev) met ze in zee. De huidige president Gjorgje Ivanov blokkeert dit, met als argument dat er met een dergelijke coalitie een buitenlandse (Albanese) agenda nagestreefd wordt.

Poetin en de Balkan
Na de Russische successen op de Krim en Syrië (en binnenkort ook in Libië) heeft Rusland de smaak te pakken. Nadat de Russen tijdens de Kosovo-oorlog nog enigszins genegeerd konden worden is dat nu volkomen anders. Moskou heeft al laten weten dat ook zij belang hebben in de geostrategische waarde van de Balkan wat ook van groot belang is voor de Russische nationale veiligheid. De Russen investeren daarom zwaar in de Pro-Russische sentimenten in Servië, Montenegro, de Republiek Servië (de Servische entiteit van Bosnië en Herzegovina) en Macedonië.

Washington beseft maar al te goed dat op politiek, economisch en cultureel gebied Macedonië en Rusland de laatste jaren steeds meer naar elkaar zijn toegegroeid. Zo hebben Russische investeerders al meerdere bouwprojecten lopen in Macedonië en heeft Moskou in 2015 in Skopje een Heilige Russische Orthodoxe kerk gebouwd, wat meteen de verbondenheid tussen Rusland en Macedonië weergeeft. De VS moet dus terugvallen op zijn oude vertrouwde bondgenoot, de Albanezen.

Albanezen
Vanaf het moment dat Macedonië onafhankelijk werd, wordt het land al geteisterd door binnenlandse onrusten die worden veroorzaakt door een Albanese minderheid die een kwart van de populatie vormt. Nadat Amerika het Kosovaarse bevrijdingsleger heeft gesteund in de strijd tegen de Serviërs, en vervolgens Kosovo aan de Albanezen heeft overgedragen, koesteren de Albanezen en Washington een hecht bondgenootschap.

Albanië heeft al aangegeven dat zij een Groot-Albanië ambiëren, wat inhoudt dat zij delen van Kosovo, Macedonië, Servië en Montenegro aan hun land willen toevoegen. Dit zal ongetwijfeld door Amerika gesteund kunnen gaan worden, wat erin zal resulteren dat bovengenoemde landen nog meer naar Rusland worden gedwongen. Net als tijdens de Kosovo-crisis kan Washington opnieuw besluiten om de Albanezen in te zetten om de situatie op de Balkan te destabiliseren. Ook dit zal moeten worden uitgevoerd door proxy-eenheden zoals het UCK (met of zonder NAVO-luchtsteun). Alleen zal dit nu niet meer geaccepteerd worden door Rusland dat, net als in Syrië, niet zal terug deinzen om (jihadistische) proxy-eenheden van de Amerikanen te bombarderen.

De kans is namelijk groot dat, net als in Syrië, Amerika, Saoedi-Arabië en Turkije opnieuw steun zullen gaan leveren aan islamitische groeperingen op de Balkan. Op de Balkan wordt namelijk steeds meer melding gemaakt van aanwezige IS-achtige groeperingen en aanhangers. Ook sturen Saoedi-Arabië en andere Perzische Golfstaten al decennialang bakken met geld naar Bosnië voor de bouw van moskeeën en andere islamitische instituten, die hebben geholpen om gemeenschappen te kweken die dezelfde radicale vorm van het wahabisme aanhangen. Ook tijdens de Russische bezetting van Afghanistan (1979-1989) werden jihadistische groeperingen, de Mujahideen, ingezet om tegen de Russen te strijden.

De Amerikanen hebben zich kennelijk vergist in de vernieuwde Russische strategie om hun invloeden in cruciale gebieden te vergroten. De strategie die tijdens de Kosovo-oorlog door de NAVO werd gehanteerd zal niet meer werken in Macedonië. De Russen zullen dat, net als in Syrië en Libië,  simpelweg niet langer meer accepteren. Wil Amerika door blijven gaan met de aanleg van de AMBO-pijpleiding dan hebben ze mogelijk twee keuzes: of ze moeten het op een akkoord gooien met Rusland (wat met Trump en Tillerson goed mogelijk is), of ze moeten het gebied gewapenderwijs zien te veroveren met alle gevolgen van dien, waarin jihadistische groeperingen als IS, die hun waarde op het slagveld al meerdere keren hebben bewezen, opnieuw een vreselijke rol zullen gaan vervullen. Maar ook de rol van Turkije moet niet vergeten worden. Erdogan beschouwt de Balkan-regio als deel van het Ottomaanse rijk en zal er niet voor schromen om Albanezen, net als in Kosovo, met militaire middelen te ondersteunen. Maar of Rusland dat ook van Turkije zal accepteren?

Een Syrië-scenario in de achtertuin van de EU kan destructieve gevolgen hebben voor de Europese veiligheid, laten we daarom hopen dat de lont niet wordt ontstoken.

---

Dit essay verscheen eerder op Valkyries.nl