Er is wat aan de hand in Nederland. Ook de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) heeft daar nota van genomen, en heeft een bundel – #Woest – laten samenstellen. Hoe men op al die ophef in ons land bestuurlijk zou moeten reageren indien men er mee wordt geconfronteerd.

Dat er behoefte aan is de bestuurlijke klasse in Nederland beter te scholen lijkt me een feit dat niet bestreden hoeft te worden. De gebeurtenissen enige jaren terug met de komst van AZC’s, en hoe bevolking en bestuurders daar op reageerden ligt voldoende vers in het geheugen.

Grappig aan de titel Woest is, is dat zij een vrijwel rechtstreekse verwijzing naar het boek Kwaad uit 2017 van Joost Niemöller lijkt. De recensie daarvan vindt u hier. Het gesprek dat Joost met Esther van Fenema had over deze materie vindt u hier terug.

Maar de insteek is zoals u verwachten kon een andere. De inleiding geeft een idee vanuit welk perspectief dit boek de gebeurtenissen bekijkt: Over een onbevreesd openbaar bestuur dat voorbereid is op verontwaardigde burgers.

Alsof het niet al voldoende duidelijk was, opent de inleiding met een citaat van Macchiavelli over de strijd tussen fortuin en voorzienigheid. Kort: een goed bestuurder vertrouwt op zijn eigen voorzienigheid in de omgang met obstakels en tegenslag. Let wel: geen onvoorziene tegenslag – dat is nu juist waar dit boekje de moderne bestuurder in gidst.

Deze bundel wil onderzoeken welke verwachtingen het openbaar bestuur heeft, of mag hebben, over de wijze waarop burgers hun verontwaardiging uiten. Centraal hierbij staat de manier waarop burgers omgaan met de spelregels van de democratische rechtsstaat. (Inleiding, pag 11)

De opdeling van de bundel in een partitie Verontwaardiging van burgers, een partitie over de Weerbaarheid van de rechtsstaat en een partitie over de Rol van het openbaar bestuur daarin maken een zinvol onderscheid in hoe je het proces benaderen kunt, waarbij de niet te onderschatten rol van de media is ingedeeld bij de Verontwaardiging van burgers. Het is de enige kritiek die ik heb op de aanpak van de samenstellers, waarbij ook nog komt of iemand als Henri Beunders de juiste persoon was om de rol van de media in deze dit te behandelen: Er is aan de manier waarop de media functioneren in de interactie met het openbaar bestuur veel veranderd sinds de roerige jaren zestig, maar deels lijken we op de weg terug van een boemerangvlucht. Of, zou je kunnen zeggen: er heeft ergens tijdens de vlucht van die boemerang een splitsing plaatsgevonden, er is iets afgevallen (internet en social media) en de vlucht van de boemerang blijft men volgen alsof die afscheiding niet van betekenis was.

De benadering – en dat bedroeft me ergens wel – blijft ietwat steken in een analyse die naar mijn gevoel te sterk vanuit het gezichtspunt van het openbaar bestuur komt:

Grofweg kunnen twee machtsoriëntaties worden onderscheiden: transparante en ondoorzichtige. Als burgers de macht lokaliseren in de officiële instituties zoals de regering, ondersteund door een meerderheid in het parlement en uitgevoerd door de verschillende instanties, wordt deze machtsoriëntatie
transparant genoemd. ‘Den Haag’ en de daarbij behorende gezichten en organisaties spelen hierbij de belangrijkste rollen.

Een machtsoriëntatie wordt daarentegen ondoorzichtig genoemd als burgers de macht toeschrijven aan krachten die vanachter de maatschappelijke schermen aan de touwtjes trekken. (pag 78)

Maar dat dit boek door de Raad van het Openbaar Bestuur primair is bedoeld om bestuurders een intellectueel steuntje te geven, aangezien zij lang geen ervaring hadden met interne oppositie – anders dan geïrriteerde bejaarden die bij de rondvraag van een inspraakavond willen weten waarom met hun inbreng van de rondvraag van vorig jaar niets is gedaan – maakt deze benadering ook logisch.

Bestuurders die dit werkje aandachtig lezen kunnen er zowel iets van opsteken, als zouden zich nog wel eens verschrikt kunnen gaan afvragen in welk vak ze eigenlijk zijn beland? Ik geef toe dat dit mede zo geformuleerd is vanuit mijn persoonlijke cynisme over het benul van bestuur van de moderne bestuurders over wat bestuur nu eigenlijk in houdt. Dat de tijd van gezapige inspraakavondjes niet meer zal zijn gebleken dan een lang bestuurlijk intermezzo dat eerder de aard van de bestuurders heeft veranderd dan de essentie van het werk, is een notie die ik kan hebben gemist. Maar die ik dan ook smartelijk miste in dit verder interessante boekje.

---

De inhoudsopgave en inleiding van #WOEST zijn hier in Pdf te downloaden. De volledige essaybundel, samengesteld door Sarah L. de Lange en Jasper Zuure, is verkrijgbaar via Amsterdam University Press.

(**) Vanaf september 2018 is #WOEST (naar ik begreep gratis H.) te downloaden via deze website.