De ontgoocheling over de ontwikkelingen in Rusland na de Koude Oorlog bij het westen wordt tenminste geëvenaard door de ontgoocheling in Rusland over de attitude die men in het westen tegenover Rusland bleek te hebben. Oude groeven blijken moeilijk om te ploegen.

Marie-Thérèse ter Haar – opgeleid als Ruslandkundige – schrijft onvermoeid over haar liefde voor Rusland. De ontgoocheling is niet haar eerste boek over dit onderwerp, en als ze tijd van leven heeft mag je verwachten dat er nog enkele zullen volgen. Dat mag worden gehoopt in ieder geval, want haar boodschap verdient meer aandacht dan zij gemeenlijk krijgt.

In De ontgoocheling doet Ter Haar accuraat en met verve verslag van de Russische geschiedenis na de Val van de Muur. Die accuratesse spreekt minder vanzelf dan je verwachten zou. Maar al te veel westerse journalisten, en zelfs correspondenten, geven gekleurde verslagen die weinig met de realiteit van doen hebben. Was dat aanvankelijk nog te excuseren – te verklaren – door de wildwest-taferelen van de Jeltsin-jaren, nadat Wladimir Putin in 2000 aan het bewind kwam is er werkelijk veel veranderd in Rusland. Dat blijkt in het westen maar nauwelijks doorgedrongen, evenmin als men aan ‘onze kant’ begrijpen wil dat niet alles zoals wij het zouden hopen en verwachten van de ene op de andere dag tot stand kan komen.

Als kenmerkend probleem van ons westerse politieke denken signaleert dit boek en passant dat het weinig flexibel is, tot op het rigide al als het gaat over welk systeem het beste is. Ter Haar constateert naar mijn mening heel terecht dat da nogal afhangt van de psychologische gesteldheid van een natie, waarbij je haar geschiedenis niet mag uitvlakken. Ook de heel recente geschiedenis – zo laat Ter Haar zien – speelt daarin nu al een rol.

Leek dit tot circa 2010 allemaal niet heel erg veel ter zake te doen, omdat de enige zaken die Rusland gevaarlijk maakten de rondslingerende Sovjet-atoomkoppen en rondreizende maffioso waren, sinds 2015 met de interventie in Syrië weten we beter. Ook, dat Rusland militair weer volledig meedraait in de wereld, iets dat men bij het Pentagon nooit zo snel had verwacht. En dat ondanks het eeuwige tamboeren door de neocons op een unipolair wereldmachtsysteem, met Rusland als potentieel gevaar dat Amerikaanse ideaal te verstoren.

Even terzijde: het concept van een unipolair wereldmachtsysteem komt niet alleen voort uit de bespottelijke gedachte dat de USA een speciale bestemming in de wereld zou hebben, maar laat buiten beschouwing dat grote machten in de geschiedenis vanzelf hun eigen nemesis creëerden, of lieten ontstaan. Unipolaire wereldmachtsystemen zijn een utopie van mensen zonder gevoel voor hoe de geschiedenis werkt, en het nastreven er van is uiterst gevaarlijk. Zelfs de vereniging onder één wereldregering zou niet automatisch leiden tot een unipolair wereldmachtsysteem.

Dit boek gaat hier verder niet al te diep op in, maar deze notie is evenmin ooit ver van de oppervlakte. Dat het ook een boek van persoonlijke ontgoocheling is komt halverwege kort aan de oppervlakte. Als Ter Haar zaken in een persoonlijk perspectief gaat plaatsen, en haar eigen interpretatie van veel politiek-historische fenomenen aan de orde stelt. Heel terecht constateert ze dat ‘onze kant’ tijdens de Koude Oorlog vaak verre van brandschoon was. Maar dat contrasteert wat ongemakkelijk met haar optimisme over Putin. Erger nog – het toont haar als een optimistisch gutmensch dat er van uit gaat dat het allemaal beter en harmonieuzer zou moeten kunnen in het internationale verkeer tussen staten. Hoe mooi dat ook klinkt en hoe waar theoretisch ook: de praktijk heeft er nooit eerder een voorbeeld van te zien gegeven en ik zie het er ook niet van komen.

Een belangrijke constatering, die in het boek niet wordt gedaan maar over Rusland mijns inziens niet ontbreken mag, is dat de manier waarop het land na de Val van de Muur in 1989 behandeld werd sterk doet denken aan de behandeling van Duitsland na 1919. Ook zonder rampzalig dom Vredesverdrag van Versailles is de aanpak van Rusland – ook en mogelijk vooral vanwege het potentieel van het land – een pleidooi tegen de manier waarop democratisch geregeerde landen verslagen tegenstanders plegen te behandelen. De gelijkenissen van veel gebeurtenissen in het Interbellum, en met Rusland nu zouden dat eigenlijk voldoende moeten demonstreren.

Bovenstaand (drie alinea’s) cynisme mis ik een beetje in dit boek. Hoezeer het als pleidooi ook overtuigt en vingers op zeer pijnlijke plekken legt. Een van die pijnlijkste plekken is de rol van de media die verslag doen over Rusland. Door de moderne communicatiemiddelen is Rusland dichter bij dan ooit, maar uit de huidige verslaggeving valt dat niet op te maken. Dat de weer groeiende verschillen minstens zozeer te wijten zijn aan ontwikkelingen in ‘het westen’ als aan die in Rusland is ook iets dat moeiteloos te destilleren valt uit het relaas van Ter Haar. Dat, gepaard aan het tekortschietende begrip voor de manier waarop Rusland zich de laatste decennia ontwikkelt heeft, zijn de belangrijkste thema’s van dit uiterst leesbare boek, en het is het om die reden waard om nota van te nemen.

Op het vlak van de zeer recente geschiedenis is dit zowel een belangrijk als zeer lezenswaardig en accuraat boek, dat een prima inleiding biedt tot Rusland en hoe er in de 21e eeuw gedacht en gehandeld wordt. Als inleiding tot de plek van Rusland in de geschiedenis van de 20e eeuw vond ik het al met al schromelijk te kort schieten. Maar daar is het dan ook niet voor geschreven.

---

Marie-Thérèse ter Haar – Het Westen en Rusland: de ontgoocheling.

Uitgeverij De Blauwe Tijger

134 pagina´s

ISBN:9789492161390

Bestellen kan hier

 

 

 

 

 

 

 

---

Andere recensies van boeken over de recente Russische geschiedenis op VoL vindt u hier.