Een vraag die men tijdens de discussies over migranten maar zelden hoort, is hoe dat vroeger nu werkelijk ging. Zeker zijn er verhalen over migranten die probleemloos integreerden, en die zijn ook waar. Wat ontbreekt, is met elke attitude deze migranten hun land verlieten.

Wie verlieten vroeger hun land om in een ander land een nieuw leven op te bouwen? Voornamelijk leden van de elite, die in een onderlinge machtsstrijd het onderspit dolven. Zodra goed georganiseerde imperia ontstonden die met elkaar wedijverden, werd het gebruikelijk om leiders die een machtsstrijd verloren onderdak te geven, in de hoop later nog van hem of haar gebruik te kunnen maken – en daarmee verplichtingen te scheppen. Een verdeeld buurland is een verzwakt buurland, vanzelfsprekend.

De allereerste vluchtelingen moeten kleine groepjes, slechts families eigenlijk, zijn geweest. Naarmate buurstaten cultureel minder van elkaar verschilden, werd het niet ongebruikelijk dat ook de aanhangers van een verdreven leider hem in ballingschap volgden. Zodanig groeiden dergelijke ballingschappen in omvang, dat soms complete legers van emigrées een terugkerende leider ondersteunden. In De Tocht van de 10.000 (Anabasis) beschrijft de Griek Xenophon een van de eerst bekende voorbeelden hiervan. Het is zeker het best gedocumenteerde vroege voorbeeld.

Wat een aardige illustratie is, is dat de dood van één strijdende leider in de vroegste tijden ook de maatschappelijke tegenstellingen deed verdwijnen. Indien tijdens burgeroorlogen in India één van beide leiders sneuvelde, betekende dat het einde van het gevecht. Nog in de 16e eeuw bleek dit gebruikelijk. Dat illustreert tevens dat het altijd gevechten waren om macht en invloed, niet om principiële tegenstellingen. Er moest daarom altijd iets van een legitieme claim zijn om het gevecht aan te kunnen gaan. Alle grote imperia maakten er een gewoonte van om opstandigheid onder het gewone volk streng en genadeloos de kop in te drukken – ontbrak daaraan niet immers elke legitimiteit?

In zekere zin is dat laatste hierboven beschrevene wat er aan de hand is in de Syrische burgeroorlog, die nu zulke grote migrantengolven op gang hielp komen. Maar, mensen die vluchten voor oorlogsgeweld, doen dat niet in de eerste plaats om ergens te schuilen en later terug te keren – dit in tegenstelling tot de emigrées waarover ik het in de eerste alinea’s had. Mensen die vluchten voor oorlogsgeweld doen dit gewoonlijk met de intentie nooit meer terug te keren, tenzij blijkt dat er iets is om naar terug te keren. Dit gold bijvoorbeeld voor de Belgische vluchtelingen in 1914, die vrij snel huiswaarts keerden.

Voor wie dit niet gold, waren de vluchtelingen die tijdens de Dertigjarige Oorlog vanuit Duitsland naar de Nederlanden vluchtten. Al vergeten enthousiaste bepleiters van asielprocedures vaak te vermelden dat dit een binnenlandse volksverhuizing betrof – Nederland maakte tot 1648 immers deel uit van het Duitse keizerrijk? Maar dat vergeten de meeste van die historici liever.

In hoeverre is de asielstroom die nu op ons afkomt bijzonder? Uitermate. Er zijn geen eerdere voorbeelden bekend – behalve wellicht de emigratiegolven naar de Verenigde Staten – van volksmassa’s die zo gedreven op zoek gingen naar een beloofd land. Een land waar werk niet noodzakelijk is voor voedsel, veiligheid en onderdak. Het paradijs op Aarde. Slechts de Kinderkruistocht en de Volkskruistocht vertonen hier enige overeenkomsten mee.

Maar als dat Paradijs lijkt af te wijken van de gedroomde context, moet er vanzelfsprekend worden gewerkt aan het vervolmaken van de nieuwe leefomgeving. Dat de al aanwezige bevolking daar anders over denken kan, is niet voor iedere nieuwkomer een logische voorwaarde om zich aan te passen. En wie zich niet weet te verdedigen tegen al te ongewenste aanpassingen van zijn eigen leefomgevinbg, zal het vergaan als de Noord-Amerikaanse indianen. Weggedrukt worden, tot het moment dat getalsmatig alle verzet hopeloos zal blijken.