De Illustratie van dit artikel is een door het Duitse Handelsblatt aangepaste voorpagina van The Economist, en zij bevat een niet mis te verstane waarschuwing, dat het geduld in Duitsland met de EU op begint te raken.

De oorspronkelijke cartoon beperkte zich tot een wegzinkend schip, waaruit de vraag opsteeg: Mogen we de motoren al aanzetten, Frau Merkel? De variant hierboven heeft als tekst: “Waar zijn onze vrienden, Angela?” – Antwoord: “Te groot om te zwemmen.”

Toch is het relevant eens te overdenken tot waar Duitsland mee blijft spelen, en er niet het bijltje bij neer gooit. In feite krijgt Duitsland het nu van twee kanten om de oren. Enerzijds eisen Frankrijk en de PIGS dat zij door het rijke noorden worden geholpen, anderzijds zijn er ook de beschuldigingen dat van dit alles vooral Duitsland profiteert.

Wat dat laatste betreft, het is zeker waar dat Duitsland belang heeft bij het in stand houden van de euro. De instelling van de euro heeft de Duitse thuismarkt voor haar industriële productie enorm vergroot, en het land heeft daarvan geprofiteerd. Door hard te werken, vergeten de critici die deze mening aanhangen er bij voorkeur achteraan te zeggen. Als er in Zuid-Europa de afgelopen twintig jaar voldoende competente regeringen hadden gezeten, hadden zij de huik naar de wind gehangen, en waren de Duitsers gaan beconcurreren op hun eigen sterke punten.

Dat is heel goed mogelijk – in de tweede helft van de negentiende eeuw ging Duitsland die concurrentiestrijd aan met Groot-Brittannië, toen de industriële grootmacht van Europa. Na 1910 was die strijd economisch eigenlijk gewonnen, al werd dat door de Eerste Wereldoorlog eigenlijk verbloemd. Duitsland werd in Versailles niet voor niets economisch zo zwaar in de tang genomen.

Daarmee komen we aan het andere probleem: hoeveel mag je van Duitsland financieel vragen? Waar zit voor de Duitsers het breekpunt?

Het Duitse geduld
Donderdag gaf bondskanselier Merkel in de Bondsdag te kennen, dat het moment dat Duitsland moet erkennen – niet iedereen te kunnen redden – nadert. Afgezien van een realistische benadering van de verhoudingen in Europa (ook Duitsland kan zich vertillen) was dit tegelijkertijd een dreigement naar de andere Europese staten om meer macht aan Brussel te geven. Merkel heeft het federalistische ideaal nog niet opgegeven, al vraag je je wel af of ze er nog in gelooft. Bovendien vraagt wat ze wil, meer tijd dan de eurozone nog lijkt te hebben, als het gedrag van de financiële markten daarvoor een maatstaf mag zijn.

De counter van haar grootste tegenspeler, Francois Hollande , was te gaan confereren met Duitse sociaaldemocraten. De komende verkiezingen zullen voor Merkel hoogstvermoedelijk uitdraaien op een nederlaag, met mogelijk de SPD als nieuwe leidende regeringspartij. Weinig elegant, al was de faux pas die Merkel in de aanloop naar de Franse presidentsverkiezingen maakte (steun uitspreken voor Sarkozy) van een vergelijkbare orde. Merkel wenst niet te gaan betalen voor de maatregelen die Hollande nam om zijn parlementsmeerderheid te garanderen. De Franse claim dat men met een groei-, maar zonder bezuinigingsprogramma in 2017 een sluitende begroting zou kunnen presenteren wordt in Berlijn niet geloofd. Terecht.

De Europese verhoudingen
Dat in deze crisis de verhoudingen tussen de belangrijkste staten binnen de EU zo verslechteren, is een heel slecht teken. Wat Merkel betreft kwam het moment van de verkiezing van Hollande slecht uit, en Merkels aandringen op een versterking van de Brusselse macht lijkt mede ingegeven door de hoop dat zij zich aldus kan ontdoen van al te veel Franse strapatsen, en Brussel kan laten opdraaien voor het intomen van de Franse president indien nodig.

Ondertussen weten we niet wat er achter de schermen nog gebeurt. Als Duitsland de eurozone in stand wil houden, moet het blijven betalen. De kleinste uitspraak die duidt op een Duits verzaken van haar betaalplicht zou een beurspaniek van ongekende omvang tot gevolg hebben. Om die reden is het ook niet realistisch te veronderstellen dat Duitsland van de ene op de andere dag de euro vaarwel zou zeggen. De EU zou dat niet overleven. Desalniettemin heeft Merkel nog wat constitutionele konijnen in de hoge hoed voor als zij echt van mening zou geraken, dat het mooi is geweest.

Het Europese pokerspel gaat nog steeds verder. Tot waar, dat weet alleen de regering in Berlijn. Maar nu verscheidene Europese regeringen zich voorbereiden op een uiteenvallen van de eurozone, zou het naïef zijn te denken dat men in Duitsland lijdzaam voorthobbelt naar de financiële slachtbank. Maar nu de eurozone in al haar voegen kraakt, kan Merkel zich niet veroorloven alle oppositie één voor één in de zelfgegraven financiële valkuil te laten glibberen. En juist Frankrijk is in dat verband de lastigste horde.

Mogelijk hoopt Berlijn, dat de kredietratingbureau’s haar uit de brand zullen helpen. Een verlaging van de Franse status zou het Hollande heel moeilijk kunnen maken. Gisteren gaf het kleine bureau Egan Jones het goede voorbeeld. Frankrijk werd afgewaardeerd van A naar BBB+. De vraag hoe lang het duurt voor Moody’s (nu AAA), Fitch (nu AAA) en S&P (nu AA+) – bij alle drie staat Frankrijk op een negatieve outlook – dit voorbeeld zullen volgen, zou wel eens heel brandend kunnen worden.

 

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.