Vrij Links is een nieuw politiek initiatief dat na lezing van hun manifest zowel een sympathieke indruk achterlaat als enige verwarring.

Met Vrij Links bedoelt men uit te drukken Vrijzinnig Links te zijn. Dat is zowel een sympathieke gedachte als een verouderd concept vrees ik. Vrijzinnig Links is van oudsher een benadering die de progressieve gedachte uitdraagt zonder last te willen hebben van al te veel bindende voorschriften. Hetgeen is wat het voor mij sympathiek maakt. Dat dat in het geheel niet eenvoudig is in een tijd dan linksheid een ingebakken cultureel paradigma is hebben de afgelopen dertig jaar wel bewezen. De dwangmatige linksigheid waarmee de PvdA steeds zwaarder van doordesemd raakte is er het meest pijnlijke voorbeeld van, maar niet het enige.

Kort gezegd werden de linkse partijen zoals wij die nu kennen door de toenemende ‘linksheid van de maatschappij’ niet zozeer steeds linkser in economisch opzicht (waar de oude links-rechts verdeling in de tweede helft van de 20e eeuw vooral op gebaseerd was, maar steeds collectivistischer, in de zin dat er binnen hun denkwereld steeds minder ruimte kwam voor de vrijheid van het individu.

Nieuwe Wegen
Dat bracht mij er onlangs toe in kleine kring te betogen dat naarmate een maatschappelijk paradigma steeds verder naar ‘Links’ verschuift, er steeds minder ruimte zal zijn voor Vrijzinnig Links binnen het Linkse gedachtegoed. De oprichting van Vrij Links onderschrijft dat in feite, en het werd bij de laatste verkiezingen ook nog eens bewezen door het echec van de partij Nieuwe Wegen van Jacques Monasch. NW voerde campagne op basis van Vrij Linkse denkbeelden en sloeg geen deuk in een pakje boter. Dat was ongetwijfeld ook te wijten aan de korte tijd om de partij klaar te krijgen voor de verkiezingen van maart 2017, maar evenzeer aan een totaal gebrek aan weerklank. Er bleek politiek (vrijwel) geen behoefte te zijn aan vrijzinnig Linkse denkbeelden. In de analyses (als die er al kwamen, want concurrentie voor de PvdA wordt als politiek ongewenst beschouwd binnen de media) werd NW weggezet als een rechtse afsplitsing van de PvdA. Dat was geen reclame, omdat het twee zaken combineerde die in 2017 als gevoelig worden beschouwd: rechts en de PvdA. Er stemden 14.362 mensen op de partij, samen goed voor ongeveer een kwart Kamerzetel.

Hun probleem is in mijn analyse, dat naarmate Links steeds collectivistischer denken gaat, er minder ruimte is voor individualisme op Links. Want in principe is individualisme een rechtse hobby. De grote Oostenrijkse econoom Hayek schreef in zijn filosofische meesterwerk The Road to Serfdom zelfs dat socialisme hetzelfde is als collectivisme. Daarin heeft hij wat mij betreft niet helemaal gelijk, maar het is een goede indicatie hoe het er voor de buitenwacht uitziet.

Manifest
Het probleem met manifesten is hoe je je zelf op de kaart zet. Wat dat betreft zijn de pretenties van vrij Links eigenlijk te groot. Dat komt al sterk naar voren in de eerste alinea van het manifest:

Groepsdenken splijt het land. Nationalistisch rechts laaft zich aan nationaalromantiek en regressief links antwoordt met het al even weinig verbindende verhaal van identity politics. De groep verdringt zowel de natie als het individu. Het progressieve links, dat stoelt op universele waarden en verheffing, hapt in de nieuwe eeuw als een zwaargewonde naar adem.

Met alle respect: Nationalistisch rechts dat zich laaft aan nationaalromantiek? Dat zou ik graag eens onderbouwd zien. Hoogstens zie ik mensen die terugverlangen naar de jaren 70 en 80 van de 20e eeuw. Dat is geen nationaalromantiek, dat zijn mensen met een goed geheugen. Nationaalromantiek is iets dat je zelf niet hebt meegemaakt, maar waarvan je denkt dat het ooit beter was. In Nederland zou dat een tijd van voor WW2 moeten zijn. Ik zie ze nergens. Dat identity politics een vorm van links collectivistisch denken is behoeft geen betoog neem ik aan, maar jezelf tussen deze beide uitersten positioneren suggereert dat heel Nederland open zou staan voor Vrij Links.

De doelgroep
Wie zijn net te wijd uitwerpt vangt de wereld, maar je moet wel weten wat je met de wereld doen wilt als je haar eenmaal gevangen hebt. Dat is het echte probleem van Vrij Links zoals het zich hier presenteert. Sympathieke mensen die in zekere zin vooral op drift zijn, en zich trachten te verenigen rond een sociaal individualisme zonder daar heel concrete punten aan te verbinden. Men bedoelt het goed, en wenst voor iedereen het beste. Politiek is dat echter een rampzalige positie om in te verkeren, want de essentie van politiek is keuzes maken.

Wij, progressieve Nederlanders van diverse komaf, weigeren het progressieve gedachtengoed (sic, RED), dat niet alleen in Nederland maar in het hele Westen een motor is geweest achter de vrijheid en de moderniteit, op te geven. We zijn ongerust over de groeiende polarisatie en segregatie en verlangen naar een Nederland waarin mondige en zelfstandige burgers zichzelf en de samenleving in het geheel kunnen helpen verheffen. Daarom pleiten wij voor een ‘Vrij Links’ dat weer trouw is aan haar vrijzinnige, seculiere wortels.

Vrij Links zegt op haar website dat het platform nog in oprichting is. Dus wellicht ben ik te snel met mijn oordeel? Dat hoop ik werkelijk, maar de teksten die men tot nog toe publiceerde stemmen me niet vrolijk. Mijn belangrijkste indruk is dat deze mensen vinden dat hun denkbeelden door de meerderheid in Nederland gedeeld zouden moeten worden. Zo schrijven hun sympathisanten er in diverse bewoordingen ook over. Maar de leidende gedachte blijft dat dit progressieve mensen zijn die het desalniettemin goed bedoelen en open willen debatteren. Mijn vrees is dat dit op deze manier niet veel zal worden. Eigenlijk is dat jammer.

De politieke buren
Maar wat er gebeurt met aardige mensen die desalniettemin ook open willen debatteren over de pro en cons van progressiviteit – om de nuances even licht te verschuiven – dat hebben we eerder al gezien. Zulke mensen moeten wel rechts zijn. Dat impliceert al genoeg. Zo lang vrijzinnig links niet doorheeft dat de natuurlijke vijand van Vrijzinnig Links niet rechts is, maar collectivistisch Links, hoeven we hier niet veel van te verwachten. Wat me niet weerhouden zal er van tijd tot tijd een blik te werpen, want de stap naar Verstandig Rechts (en dat is niet de VVD) zal kleiner blijken dan naar collectivistisch Links, al is die stap psychologisch nu nog te groot.