Waarvan ben je verzekerd als je je verzekert? En wat zijn de zekerheden van de verzekeraar? Dit zijn geen obligate vragen meer.

Justitie gaat enige proefprocessen voeren waarbij verzekeraars kunnen optreden in plaats van de politie. Het politiewerk kost de politie teveel tijd, en men mist vaak de benodigde expertise. Gekeken gaat nu worden of het werk dat de verzekeraar door een expert laat verrichten één op één door de rechtbank in een strafproces kan worden overgenomen, in plaats van dat de verzekeraar eerst een civiele procedure moet volgen alvorens een strafklacht te kunnen indienen.

De noodzaak lijkt me duidelijk – verzekeringsfraude kost veel eerlijke mensen het geld van een hogere premie – maar de principiële vraag die gesteld moet worden lijkt me niet van een proefproces te kunnen afhangen. Een zaak als onderstaande is duidelijk genoeg, en ook het belang is evident:

Officier van justitie Petra Willemse is deze week met twee proefprocessen gestart in Rotterdam. In een van deze zaken claimden twee Dordtenaren duizenden euro’s van de verzekering nadat ze een verkeersongeval in scène hadden gezet. Uit onderzoek van de verzekeraar bleek dat de auto’s meerdere keren op elkaar waren gebotst.

Juist doordat op verzekeringsfraude vrijwel geen sanctie staat, komt het vaker voor dan economisch gezond is. In dat verband zijn speciaal reisverzekeringen berucht. Ook ongevallenverzekeringen blijken verzekeraars een doorn in het posterieur – niet in het minst doordat de vergoedingen voor de gevolgen van ongevallen enorm op kunnen lopen.

“Al jaren wordt er veel verzekeringsfraude gepleegd, met name bij ongevallenverzekeringen, maar slechts een bedroevend aantal komt bij de strafrechter”, zegt officier van justitie Petra Willemse in het AD. “Uiteindelijk betalen u en ik de schade in de vorm van een hogere verzekeringspremie.”

Maar er is ook een andere kant:

In het AD plaatst emeritus hoogleraar strafrecht Anton van Kalmthout vraagtekens bij de aanpak. “Ik hoop eerlijk gezegd ook dat het niet lukt. We proberen bij de politieverhoren al tunnelvisie te voorkomen. Maar tunnelvisie kun je nóg eerder verwachten van een verzekeringsmaatschappij, die belang heeft bij de opsporing en het terugkrijgen van zijn geld.”

En dit lijkt me cruciaal. Hier zien we ook een verschil in wat de oogmerken van zowel justitie als verzekeraars moeten zijn. De verzekeraars hebben een economisch belang bij de bestrijding, de afschrikwekkende werking an sich is voor hen voorlopig minder relevant. Voor justitie daarentegen zou de functie van afschrikking en preventie van primair belang moeten zijn.

Maar dat mag niet ten koste gaan van de zorgvuldigheid, aangezien het economisch belang vaak zal zijn dat niet tot uitkering hoeft worden overgegaan. Nu al zijn gevallen bekend van verzekeraars die niet uitkeerden terwijl de gronden daarvoor flinterdun waren, in zo´n geval moet de verzekerde gaan procederen, en daarvoor gelden dan nog steeds de regels die nu voor verzekeraars gelden.

Erosie straftoemeting
Het probleem waarom het echt gaat is dat de straffen op fraude onvoldoende zijn en niet afschrikken. Daarop zal Justitie ongetwijfeld riposteren dat het maatschappelijk niet verkoopbaar is hogere straffen te geven voor fraude dan voor zware mishandeling et cetera. Dat lijkt me terecht, en dat is dan ook precies het èchte probleem. Door de erosie van straftoemeting in het strafrecht voor zware vergrijpen wordt nu ook in andere takken van de gerechtsmachinerie de pijn gevoeld. Geen enkel rechtssysteem kan zonder enig gevoel voor proportionaliteit, en het maakt voor de nefaste gevolgen weinig uit of de erosie aan de top begon of aan de onderkant.