Gisteren merkte ik in mijn inleiding over het voorzitterschap van de PvdA op, dat die partij recht op de afgrond afroetsjt. Vandaag zal ik dat wat verder onderbouwen, door een analyse van wat de PvdA nog is. Daaruit volgt onontkoombaar dat zij nooit meer worden zal wat zij dacht te zijn. En dat is de basis van haar nakende ondergang.

Veel partijen zijn gebouwd rond een ideologie, of een aantal ideologiën, die samen tot een min of meer coherent geheel zijn gesmeed. Voor de PvdA was dat (als SDAP) wel een startpunt, maar een dat na de Tweede Wereldoorlog eigenlijk verlaten werd. Wie dat nakijkt, komt tot de ontdekking dat de PvdA een fusiepartij is van socialisten, linksige liberalen en christenen met een sociaal schuldgevoel. Dat is niet erg vriendelijk geformuleerd, maar het beschrijft het wel zo ongeveer.

Dit werkt heden ten dage verder door dan we vaak beseffen.

Vanzelfsprekend, het was een ongelijkwaardige fusie, met alle gevolgen van dien. Zowel de VVD als D66 zijn in zekere zin ontsproten aan de wateren waarin de PvdA zichzelf het exclusieve visrecht had toebedacht, en hun ontstaan had tot gevolg dat de CDU en SDB-elementen in de PvdA verwaterden. Maar het principe van kleine vleugels en dat iedereen iets te zeggen herkenbaars zou moeten hebben in de partij bleef. Speciaal in de jaren zestig werd dit een prominent kenmerk van de sociaaldemocratie in Nederland.

Dat roept de zelden gestelde vraag op, wat die sociaaldemocratie dan werkelijk inhoudt? Dat is een beetje lastig, want de PvdA is sinds lang eerder een regenboogcoalitie (zoals de Amerikaanse Democraten ook zijn, inderdaad) dan een partij met een coherente en herkenbare maatschappelijke visie. Er zijn veel partijrapporten over volgeschreven, maar er echt uit kwam men nooit. Iedereen moest iets van zichzelf terug vinden, nietwaar? Zodat we heden ten dage aankijken tegen een partij die je het best kenschetst als een mozaïek van relatief kleine belangengroepen die redeneren dat aan hun (of dat van hun primaire interesse) achterstelling iets moet worden gedaan.

Dit is gekoppeld aan een voorhoedegedachte waaraan ik gisteren al refereerde. Om mezelf (bah!) te citeren:

het oude linkse idee een voorhoede van de maatschappij te vormen. En dat is een funeste gedachte, want de massa die de partij zou moeten volgen heeft lang geleden al een andere afslag genomen. Met evenveel recht kun je overigens zeggen, dat de partij een afslag nam en de massa ging gewoon rechtdoor – zoals altijd.

Wat men door het vlechtwerk van dat enorme mozaïek van progressiviteit uit het oog verloor, is dat de basis altijd had moeten zijn, de belangen te behartigen van de grootste groep kiezers waarvoor men beweert op te komen. Maar gaande de jaren negentig kwam juist deze groep er meer en meer achter, dat de partijelite van sociaaldemocraten oude stijl was vervangen door een destillaatmengesel dat wordt geleverd door de belangengroepjes waarop de PdA juist zo trots was die óók te vertegenwoordigen.

Maar machtspolitiek gezien is dit franje, het zijn meelifters. Daarop kun je geen macht bouwen dan een moreel appèl. Maar ze domineren sinds lang het debat dat de PvdA intern voert, zozeer zelfs, dat men is gaan geloven dat dit de basis van de PvdA is.

Ondertussen is het dit wel geworden natuurlijk.

De oorspronkelijke basis van de PvdA is vertrokken. Naar de SP, de PVV en ook wel naar CDA en zelfs de VVD. Wat niet uit het oog mag worden verloren is dat er ook maatschappelijke veranderingen zijn geweest die hiervoor mede verantwoordelijk zijn. Maar in essentie is het het afstoten van de eigen basis die de PvdA de das om zal doen. Want wat is die franje precies? LHTB’s, mensen die zich raciaal uitgedaagd voelen, (salon-)feministen, gematigde milieuactivisten, en noem ze maar op allemaal. Ze vechten om het hardst om aandacht voor hun eigen minuscule achterban, en de salonsocialisten (middelmatige beleidsambtenaren, hun eigen waanideeën gelovende journalisten en goedwillende maar niet al te intelligente onderwijzers, overgoten met een sausje van carrièregeile profiteurs) die nog over zijn denken dat dit de ware sociaaldemocratie vertegenwoordigt?

De laatste vijf partijleiders van de PvdA weerspiegelen het probleem netjes: Wim Kok was een vakbondsman, Melkert een carrièresocialist, Wouter Bos een linksige liberaal, Job Cohen een klassieke salonsocialist en Diederik Samsom komt uit de milieuhoek. Toekomstig leider Lodewijk Asscher is overigens eveneens een typische salonsocialist, en ook nog behept met een zwakke ruggegraat waar het pressiegroepjes betreft.

Het beeld van deze analyse toont u impliciet waarom de PvdA reddeloos is. Nu de eigenlijke kern van de partij verdwenen is, resteren voor de verdeling van de Kamerzetels en andere vertegenwoordigende plekken meer belangengroepen dan nog zetels beschikbaar zullen zijn. Dat is ook waarom de hervorming die Wouter Bos inzette kansloos was. Zijn antwoord was immers te zoeken naar verbreding van de PvdA.

De fijnmazige verdeling waarmee alle pressiegroepjes tevreden werden gesteld hapert al enige tijd, en is een belangrijke oorzaak waarom de DENK-Turken opstapten. Er zullen meer van deze groepen op het idee komen dat ze buiten de PvdA betere kansen hebben. Nu de laatste traditiestemmers, die bij verkiezingen immer blind het PvdA-hokje aankruisten, beginnen uit te sterven, is het voor hen tijd een andere gastheer te zoeken. Dat geldt voor de baantjesjagers in nog sterkere mate. Voor hen is D66 all enige jaren het beloofde land, niet in het minst doordat het hierbij om mensen gaat die net genoeg kunnen om -ook buiten hun partijtiet om- in staat te zijn voor zichzelf te zorgen.

Die 38 zetels die in 2012 werden gehaald waren eerder een bezegeling van de ondergang dan een signaal van herleefde vitaliteit. Want wat was het ticket waarop men die zetels haalde, welbeschouwd? Een afzetten tegen de VVD, met een nieuwe leider die het allemaal anders zou doen. Het zijn allemaal grijsgedraaide platen nu. Intussen is de PvdA in de gemeenten gedecimeerd en haar macht op dat niveau verdampt. En van oudsher was dat de basis van de partij.

Ik zie niet hoe de PvdA het nog tien vijf jaar uit kan houden.