Veiligheid is een keuze, en de Nederlandse politiek wenst die keuze niet te maken. Het is geen nieuw verschijnsel, maar de tekenen zijn onmiskenbaar.

Veiligheid is een keuze, die politici nu niet kunnen maken omdat de maatschappij van hen standvastigheid eist die zij niet bezitten.

Een overheid kan grosso modo kiezen voor twee wijzen van ordehandhaving: concentreren op de veiligheid van haar burgers of het zoveel mogelijk voorkomen van onrust. Die concentratie op veiligheid is voor de burgers het meest aangenaam, en in een land als het onze waren we dat circa tweehonderd jaar gewoon – al is de breuk in dat beleid eerder te ontdekken. In zekere zin is het een luxe als een regering daar toe in staat is, want het vereist een grotere inspanning dan het handhaven van een. schijn van rust. Dat impliceert dat als de mogelijkheden de veiligheid van burgers afneemt tot een punt dat die niet meer gegarandeerd kan worden, de overheid zich gaat concentreren op ordehandhaving. Rechtstatelijkheid komt dan eveneens op het tweede plan, en het is precies dat wat we thans zien gebeuren.

Waar zit het begin van dit verval in Nederland? Vermoedelijk zo rond het punt dat een aangifte van fietsdiefstal zinloos werd, ergens in de jaren zeventig. Men deed er eenvoudig niets meer mee. Ondertussen zitten we op het punt dat alleen zwaar lichamelijk letsel nog enige directe politie-actie op gang kan brengen. Inbraak, autodiefstal en alles wat niet direct staatsbezit aantast wordt stelselmatig genegeerd – aangifte doe je alleen nog om de verzekering te laten zien dat er echt iets is gebeurd. Als de daders door een speling van het lot bekend worden is bestraffing een uitzondering. Waarbij ik aanteken dat ik 24 uur taakstraf geen bestraffing noem, en de ‘bestraften’ zijn dat met me eens.

In een steeds verder uiteenvallende maatschappij waar steeds meer verschillende morele overwegingen binnen de bevolking een plek hebben gevonden, is het ouderwets garanderen van een rechtsstaat zo goed als onmogelijk geworden, omdat men aan het rechtsgevoel van de diverse groepen nooit langer kan voldoen door het ontbreken van een grote gemene deler. Door dat niet langer te proberen onttrekt de overheid zich elegant aan de beschuldiging op de hand van een bepaalde groep te zijn, en probeert zo de schijn van orde te handhaven, in plaats van orde zelf.

Ook het feit dat beschadiging en aantasting van overheidsbezittingen (en dienaren van die overheid) veel strenger worden bestraft dan vergelijkbare misdaden tegen gewone burgers wijst in deze richting. Dat de overheid daardoor niet langer scheidsrechter tussen burgers is, maar een partij die vooral haar eigen belangen in het oog houdt schijnt men niet te beseffen, maar is een pijnlijk feit. In plaats van verdeeldheid tussen groepen die niet gezamenlijk tevreden gesteld kunnen worden – door een rechtsspraak die immer door één van beide groepen niet als ‘recht doen’ wordt herkend – is de overheid de facto een derde partij geworden in de strijd om het eigen belang.

Wat is het principe? Dat vindt u terug in deze oude column van mij, waarin de betreffende historische parabel wordt weergegeven en gebruikt. Maar het principe is simpel: een overheid die op kousenvoeten rondloopt in de hoop zo min mogelijk maatschappelijke groepen tegen zich in het harnas te jagen kan geen lang leven meer beschoren zijn.