De democratie is gered. Maar wat nu? De uitslag van het referendum gisteren was vernietigend, het heeft de politieke verhoudingen opgeschud, en een aantal zaken scherper gesteld. Maar wat zal het volgende station zijn?

Van de eerste reacties gisteravond viel me vooral op, hoe Van Haersma Buma reageerde. Staatsmanachtig, zou ik het bijna noemen. Zijn reactie kort samengevat: wij waren tegen een referendum, er is nu gestemd, een ruime meerderheid was tegen, en nu moeten we niet gaan sjacheren – voor het CDA is het verdrag van tafel. Kees van der Staaij had een vergelijkbare reactie, maar Gert-Jan Segers (CU) ging inderdaad sjacheren. Voor deze laatste woog het verlies van het Europese ideaal kennelijk zwaarder dan het democratisch principe dat de bevolking de EU moe is, en de voortdurende problemen er mee als bedreigend ervaart. Daarmee plaatste Segers de CU met overtuiging in het linkse kamp dat de EU boven Nederland stelt.

Dat zal naar we mogen verwachten ook de houding zijn die het kabinet zal kenmerken, maar niet wil uitstralen: natuurlijk willen ze democratisch zijn, maar dat mag niet ten koste gaan van onze statuur in Europa. Wat tot mensen die zo denken niet lijkt door te dringen, is dat het andersom behoort te zijn: natuurlijk willen we graag bij de EU, maar we hebben rekening te houden met de mening van de gemiddelde Nederlander, want die is de baas.

De grote vraag in politiek Den Haag is ook nu: hoe vaak gaan we dit jaarlijks voortaan meemaken? Tijdens de campagne zijn al uitspraken gedaan dat dit vaker zou moeten gebeuren. Het resultaat (een opkomst van 32%) was echter dusdanig dat dit me onverstandig lijkt. Het is een wapen dat ook snel bot kan worden – indien tweemaal de grens van 30% niet wordt gehaald zal het zeer moeilijk worden het ooit nog succesvol op te starten. Het is daarom – naar mijn mening tenminste – veel verstandiger het boven de markt te laten hangen als een middel dat mogelijk is, maar waarmee een regering niet wil worden geconfronteerd. Twee egeltjes die het samen heel voorzichtig doen moeten.

Is dat een verlies of is dat winst? Dat zal van de regering afhangen, en hun reactie is werkelijk belangrijk. Het meest genereuze wat de regering doen kan is de uitspraak zonder marchanderen toepassen en in Brussel verdedigen. Dat zal heel wat slikken kosten, maar dat is hoe het leven nu eenmaal kan zijn. De component Handelsverdrag kan eenvoudig worden losgekoppeld van de rest – en dat moeten we dan gewoon maar doen. Het moet uit te leggen zijn dat dit element toch al tot de exclusieve competentie van de EU behoorde, zodat verzet er tegen niet mogelijk was.

Waartegen zich het meeste verzet richtte waren de clausules over militaire en andere integrerende samenwerking die zouden kunnen leiden tot een entree van Oekraïne in de EU zonder dat we daarover als bevolking ooit nog iets te zeggen zouden hebben. Dat dient de regering zich in de oren te knopen, en de lakmoesproef is het verscheuren van die delen van het verdrag die daarover gaan.

Want veel keus is er niet meer. Het gemorrel van Balkenende is bijna spreekwoordelijk geworden, en het is de hoogste tijd dat trauma uit te wissen. Als Rutte c.s. niet tonen ruimhartig mee te gaan met de uitspraak van gisteren, zal dat blijven dooretteren. Dat zal niet makkelijk zijn, want in Brussel schijnt men het niet te willen begrijpen. Mogelijk zal de ontvangst in Brussel bij de Nederlandse elite de ogen openen voor de werkelijkheid die de EU geworden is. Al vrees ik van een grote groep politici dat ze ziende blind geboren zijn, en dat een herhaling van 6 april nodig zal blijken.