Onze moderne obsessie met slavernij stamt uit schuldbesef. Dat schuldbesef knaagt zo sterk aan ons dat we er daardoor niet redelijk meer mee om kunnen gaan.

Dat dat schuldbesef ons zo vreselijk in de weg, zit maakt dat we met de slavernijperiode in de westerse cultuur niet redelijk meer om kunnen gaan. Dat geldt in steeds sterkere mate ook voor een scala aan historische gebeurtenissen en wie daar deel aan hadden. Terug redenerend vanuit de gedachte dat de witte mens zo slecht is dat hij de schuld van de wereld dient af te lossen probeert men zichzelf af te zweren. De witte mens, en niemand anders. Is hij niet de schuldige van alles? En niet te vergeten dat eeuwige kapitalisme dat onder alle omstandigheden te vuur en te zwaard bestreden moet worden.

Maar wie niet met zichzelf leven kan vanwege een geschiedenis die men niet accepteren wil, wil niet leven. Daarvoor heeft de coöperatie Waardig Sterven een effectieve oplossing, maar val er andere mensen niet mee lastig. Wie terug moet graven in het verleden om ergens boete voor te kunnen doen, doet aan intellectuele automutilatie. Dat mijn verre voorouders instrumenteel waren in het uitsterven van de mammoet (dit is intussen door (paleo)archeologen bewezen!) is een onprettige gedachte, maar geen reden om vegetariër te worden.

Zoals je de hele slavernij beter eens aan een objectieve blik kunt onderwerpen. Om te beginnen is slavernij letterlijk zo oud als de beschaafde wereld (zie de wetten van Hammurabi), en was in allereerste aanleg ook een verbetering waarbij een verslagen vijand niet langer direct werd gedood ( en zelfs opgegeten) maar in gevangenschap kwam om nuttig te worden ingezet. Hoe het voor u ligt ga ik niet voor u bepalen, maar mijn keus is nog steeds liever werken dan dood worden gehakt.

Dat slavernij zo oud is als de beschaafde wereld heeft nog een consequentie: het behoort niet per sé tot de laagste instincten om iemand tot slaaf te maken. Bijkomend werd het gebruik van slaven al snel aan regels gebonden. Zelfs de Amerikaanse slavernij die model staat voor ons denken over het fenomeen, kende bepaalde basisbeginselen. Dat zij tegelijkertijd enorm was ingesteld op de rechten van de eigenaar heeft haar ondergang eerder bespoedigd dan uitgesteld.

Want toen ik er laatst nog eens uitgebreid over nadacht tijdens mijn zaterdagse middagbad, realiseerde ik e dat slavernij de neiging heeft vanzelf uit te streven naar mate een maatschappij beschaafder wordt. Het is niet zozeer een kwestie van afschaffing wegens technologische verbeteringen (machines om de katoenoogst te oogsten en verbeteren ontstonden pas na de afschaffing van de Amerikaanse slavernij. De noodzaak dwong tot technologische uitvindingen, niet andersom), maar wegens het groeien van moraal met de toename van beschaving.

Terzijde: dat in moslimlanden nog steeds slavernij bestaat toont zowel dat culturen niet gelijkwaardig zijn, als dat de progressie in moslimculturen op een heel laag pitje staat, zo zij al waarneembaar is anders dan als gevolg van westerse invloeden.

Met het groeien van beschaving en moraal verliest slavernij meestal aan aantrekkelijkheid, óók voor de slavenhouders. Dat wat in Noord-Amerika plaatsvond (de afkondiging van vrijlating kwam in het kader van een strategische zet tijdens de burgeroorlog) is niet exemplarisch voor de manier waarop slavernij gewoonlijk eindigt. De slavernij in de Oudheid was tijdens de laatste jaren van et Romeinse keizerrijk zo sterk in verval dat het fenomeen ook zonder de barbareninvallen niet lang zou hebben overleefd. De horigheid van de Russische peones halverwege de 19e eeuw verschuilde maar weinig van de Amerikaanse negerslavernij, en kwam vrijwel tegelijkertijd onafhankelijk van de ontwikkelingen in de USA ten einde.

Beschaving beëindigt slavernij, maar slavernij kan heel nuttig zijn voor een beschaving in opbouw. Dat klinkt cru en het ìs ook cru, maar het is verre van uniek voor welke beschaving dan ook. Maar op de keper beschouwt is het niet meer dan een overgangsfase die een volwassen beschaving kan missen.

En dat slavernij niets met ‘ras’ te maken heeft is eveneens een feit, want niet alleen werden in Noord0-Afrika minstens evenveel blanke slaven gehouden als zwarte werden verscheept naar de Nieuwe Wereld. Maar dat verschepen naar de Nieuwe Wereld was ‘nodig’ omdat de indiaanse slaven – die de Spanjaarden hadden gemaakt tijdens de verovering van de Inca en Aztekenrijken – niet opgewassen bleken tegen de levensomstandigheden die van hen werden geëist. De negerslaven waren dus vervangers van die indianen. Wie daarover meer weten wil moet maar zoeken onder encomienda.