Zaterdag was er ineens lawijt rondom een artikel in het NRC, over het oprukkende salafisme. Heel bizar. Want uit alles blijkt dat men geen benul heeft wat dat salafisme nu eigenlijk is.

Ook de AIVD kan er kennelijk weinig mee. Men spreekt over ‘toenemende salafisten die gematigde moskeeën proberen over te nemen, soms met geweld‘.

En:

Tot nu toe werd er vanuit gegaan dat salafisten een minderheid vormden binnen de moslimgemeenschap, maar in Marokkaanse moskeeën specifiek is hun aandeel de afgelopen jaren gegroeid.

En:

De ontwikkeling heeft te maken met de invloed van Saudi-Arabië. Nederlandse imams worden steeds vaker opgeleid aan de Islamitische universiteit van Medina, en gaan dan na terugkeer het salafisme uitdragen. Op dit moment zouden 40 Nederlanders de opleiding volgen.

Maar wat het is? Nee, daar horen we niemand over.  De suggestie wordt gewekt dat het om een gevaarlijke maar eigenlijk moeilijk te traceren en te weinig bekende, fundamentalistische sekte binnen de islam gaat. Dat is misleiding, maar zelf schijnt men evenzeer misleid. Het is het volstrekte onbegrip voor de theologische constructie die de islam eigen geworden is sinds de stichting door Mohammed. We hebben voor de duiding wat minder AIVD nodig, en wat meer theologische analyse. Dat we dat niet doen heeft alles te maken met het risico dat dat in zich draagt. Onvermijdelijk zal dat leiden tot een kwalitatieve analyse van de islam als godsdienst, en of het dat wel is volgens onze opvattingen van een religie. Of dat het meer een ideologie is.

Salafisten grijpen terug op de oorspronkelijke islam, zonder zich veel aan te trekken van de dagelijkse beroepsmoslims die met hun fatwa’s pretenderen dè islam te vertegenwoordigen. Daarmee is genoeg mis, maar wat het salafisme zo moeilijk grijpbaar maakt is juist dat het zich van die beroepsmoslims los heeft gemaakt. Het is het best vergelijkbaar met een persoonlijke zoektocht om de persoon Mohammed na te volgen. Zo niet in persoon, dan toch wel in de daden van zijn meest oorspronkelijke metgezellen. Dat laatste is dan ook de vrijwel exacte vertaling van het Arabische woord Salaaf. Het salafisme grijpt daarom terug op de daden van de metgezellen van Mohammed en de eerste twee generaties na hem.

Dat dat in de optiek van de moderne westerling vrij onbeschaafd is, zal niemand verbazen. De 7e eeuw in Arabië was naar de normen van vandaag de dag stukken onbeschaafder dan onze huidige maatschappij. Niet dat het toen in West-Europa beter was, het was vaak zelfs slechter. En ook dat vinden we onbeschaafd, niet voor niets wordt die periode de Donkere Middeleeuwen genoemd (Middeleeuwen an sich was ooit al een diskwalificatie). Maar waar de West-Europese beschaving zichzelf voortdurend ontwikkelde, grijpt de islam bij voortduring terug op die 7e eeuw. Als een slang die in haar eigen staart bijt. Maar voor een salafist bestaat er niets hogers dan juist die periode. Hetgeen dan weer leidt tot kindhuwelijken (deed Mohammed ook), jodenhaat en -moord  (deed Mohammed ook),  het behandelen van niet-mohammedanen èn alle vrouwen als minderwaardigen (deed Mohammed ook), en andere onprettige zaken (die Mohammed ook deed).

Wat het salafisme zo ongrijpbaar maakt – en onmogelijk te verbieden – is dat persoonlijke element dat iemand tot salafist maakt. De keuze in hoeverre je leven en daden van Mohammed wil navolgen is een persoonlijke beslissing van een salafist. Er bestaat niet zoiets als een toelatingscriterium, een inwijdingsritueel of een samenzwering vanuit ‘het salafisme’. Het gaat om een tamelijk amorfe groep met ongeveer gelijkaardige gedachten. Dat zich daaruit eenvoudig militante groepen kunnen ontwikkelen ligt weer wèl voor de hand: wie het leven van Mohammed beschouwt, ziet weinig om naar terug te verlangen als tegenstander van zijn ideeën.

En als klap op de vuurpijl: de islam gebiedt haar gelovigen Mohammed na te volgen. De mate waarin men dat doet is aan de gelovige zelf, maar mede bepalend voor zijn kansen het Paradijs te bereiken. Diegenen die er het verst in willen gaan noemen zich ook wel salafisten, maar in hoeverre ze verschillen van ‘gewone’ fundamentalisten is een punt van discussie – tussen henzelf. Voor de islam als geheel heeft dat verschil weinig betekenis. De islam is één, al is het een heel vloeiend spectrum. Dat maakt het verbieden van bepaalde richtingen als ‘het salafisme’ een even futiel als misleidend voornemen. Wie denkt dat er hoop is op een Europese islam, moet bovenstaande maar eens degelijk overdenken. De conclusie kan alleen zijn dat dat niet mogelijk is zonder de islam zó fundamenteel te veranderen dat de gelovigen het niet accepteren zullen. Gepruts in die richting staat gelijk aan wegkijken van een onprettige waarheid. En dan krijg je dus prutsrapporten van de AIVD en hoopvolle vergezichten van politici die van toeten noch blazen weten.