Het nieuwe boek van Frits Bosch over Links Verdriet geeft een voorzet tot herstel van een politieke stroming in groot verval. In deze recensie kijk ik naar de zin daarvan, en hoe kansrijk die gedachte van herstel is.

Een belangrijk uitgangspunt van Frits Bosch in dit boek is dat een evenwichtig politiek spectrum in het belang van het hele land is.

“Voor een evenwichtig functioneren van onze democratie is
een politieke balans wenselijk”

Dit lijkt me een onloochenbaar feit. Minder expliciet aanwezig – behalve voor de goede lezers – is de overweging dat ‘links’ er goed aan doet qua standpunten te gaan shoppen bij ‘rechts’ om meer toekomstig succes af te dwingen. Bosch vraagt onder andere:

Waar ligt de toekomst van links? Tijd voor een nieuwe koers

Ook dat lijkt logisch, maar zal voor linkse voorlieden veel minder zo voelen. En de achtergrond daarvan noemt Bosch eveneens, al ontbreekt het in deze context. Maar we lezen wèl:

Je ging aan jezelf twijfelen als je niet meedeed met links. Er werd geclaimd dat men ethisch superieur was.

Heel herkenbaar. Vijftig jaar na dato van het moment waarover deze observatie handelt is er weinig veranderd op links. Dat gevoel van ethische superioriteit domineert het linkse gedachtegoed als weinig anders. Ik herinner me nog levendig dat ik als jong student van een ouderejaars belerend te horen kreeg hoe ‘de arbeider’ redeneerde – nu kende ik arbeiders genoeg om te weten dat hij er geen snars van wist, maar voor een onwetende had het overtuigend kunnen klinken. Voor kinderen uit CDA-gezinnen bleek dit blijkbaar een moeilijk te weerstane zaak.

Want! Zoals het luidt in de Nederlandse vertaling van de Asterix-strip “De koperen ketel”: Jullie zijn slecht! Wij zijn ook slecht, maar niet zo slecht als jullie! [1] Het is een beschuldiging die men zich op rechts decennialang liet aanleunen, en nu zijn we zo ver afgezakt dat het niet langer als een linkse beschuldiging wordt gezien, maar als een niet te ontkennen waarheid. Het is het politieke leitmotiv van de laatste vijftig jaar. De groei van de VVD begin jaren tachtig werd in linkse kringen met gekreun begroet, en gejammer over de opmars van ‘rechts’.

Dat dat deels van eigen maaksel was, drong kennelijk niet door. Het waren de tijden van de Centrumpartij, en die waren immers ‘slecht’? Wie daarin mee ging, en tegen de heersende mening wilde stemmen zonder zich ‘slecht’ te voelen, had weinig andere keuzes dan de VVD of eventueel de SGP. Gevoegd bij de toegenomen welvaart was een stem op de VVD voor velen aldus goed verteerbaar geworden. Ook: politieke keuzes worden door de bevolking maar zelden gemaakt door partijprogramma’s te lezen, de reactie van media en andere politici op partijen speelt een grotere rol.

Frits Bosch beredeneert linksheid overigens niet door een analyse van de partijprogramma’s uit die tijd, hij kijkt naar de wijze van werken:

Partijleider van de PvdA Joop den Uyl had niets met de Studentenopstand. Het was een revolte van hoogopgeleiden en de toekomstige elite die zich links noemde. Den Uyl zat juist aan de geheel andere kant van het spectrum, de laagopgeleiden en de armen.
Hij sprak niet voor de top, maar voor de bodem.

Wat links precies inhoudt, en waaraan je het herkent, daar rammelt het bij Frits Bosch eveneens aan. Dat is geen groot of belangrijk verwijt: het is iets dat je van Linkse Kamerleden ook niet verwachten hoeft. Welbeschouwd gaat het allemaal nooit veel dieper dan een soort nestgeuranalyse, en de wil ergens bij te willen horen. In hoeverre partijen nog als ‘netjes’ kunnen worden beschouwd speelt daarin tegenwoordig een grotere rol dan wat precies de punten zijn waarover een partij zich druk maakt.

Dit komt in de analyse van Frits Bosch in dit boek vrijwel niet terug, en dat is wèl verwijtbaar. Zeker aangezien hij het zich wel bewust bleek in de inleiding, waarin hij ook herinneringen ophaalt aan zijn jonge jaren en hoe de hazen toentertijd in het spoor werden gezet.

Het lezen van dit boek heeft iets ironisch’, er wordt veel verstandigs gezegd, en het zou linkse politici dienen er nota van te nemen, en zich de adviezen ter harte te nemen. Maar de kans daarop acht ik niet groot. De zelfgenoegzaamheid van de linkse politici is een tè groot struikelblok. Wie van zichzelf al weet de waarheid in pacht te hebben, kan zich er moeilijk toe zetten zijn standpunten te herijken door die langs de meetlat van Jan Modaal te leggen[2]. Nog afgezien van de schaamte je er je politieke vrienden mee onder ogen te moeten komen.

Dat de doorsnee-mens geen boodschap heeft aan wat moderne politici als netjes ervaren is ook een gevolg van de politieke veranderingen eind jaren zestig, en is tevens een bijverschijnsel van de sociale omwenteling binnen politieke partijen, waar de ‘nette’ academisch gevormde bovenlaag de zaken nu domineert, en naar hun hand zet. Het kan dus ook niet verbazen dat de huidige generatie linkse politici niet wordt vertrouwd.

De komende decennia zal het links verdriet dan ook niet afnemen, in tegendeel [3]. Dat politiek links in hoge mate wordt gevormd vanuit de sociale bovenlagen zal niet verminderen, hoewel de spoeling mogelijk dunner wordt. Dat zal het probleem van de onbetrouwbare politieke bovenlaag echter niet verminderen. Pas als de recrutering van de ambtelijke top zich meer zal richten op realistischer bronnen bestaat er kans dat ook de top van de politieke partijen zich zal gaan realiseren dat een omschakeling onontkoombaar wordt.

---

1. Het betreft hier overigens een vertaalfout, de oorspronkelijke Franse tekst heeft een andere portee. Maar wie te maken heeft gehad met politiek activisten van links herkent het echter direct als een leidend motief in hun redenaties.
2. De Frans Timmermansen van deze wereld beperken zich vooral tot ‘beter uitleggen’. Over zelfgenoegzaamheid gesproken.
3. Er kan nog meer af!

---

Het boek is op Bol.com verkrijgbaar met 20 inzienpagina’s inclusief Inhoudsopgave.

De introductie door Bosch zelf vindt u hier op VoL.

Frits Bosch is macro-econoom en socioloog, auteur van “In Holland staat een huis, onbehagen bij de elite” en “Schaft ook Holland zich af?”, “Wereld op een keerpunt” en “Feminisme op de werkvloer”.

Meer van Frits Bosch vindt u hier.