Bestaat er zoiets als het Queen Bee effect, en wat moeten we er onder verstaan? De sociale psychologie is er van vergeven, maar dat maakt het niet per se goed.

Sociaal psychologe Naomi Ellemers en organisatiepsychologie Belle Derks, hoogleraren Universiteit Utrecht, onderzochten het zogenaamde Queen Bee effect. Queen Bee is een vrouw die werkt in de bedrijfstop en zich niet coöperatief opstelt naar jongere vrouwen die hogerop hopen te komen.

Vijftien jaar geleden al concludeerde Ellemers dat het Queen Bee-effect aanwezig was onder vrouwelijke academici die werkzaam waren op universiteiten. Vrouwelijke hoogleraren onderschatten de ambities van jonge vrouwelijke academici, de promovendi. Vrouwelijke hoogleraren beschreven zichzelf “in de door mannen gedomineerde werkomgeving, in zeer mannelijke termen.”

Destijds verklaarden Ellemers en Derks de effecten vanuit de uitzonderlijke positie van deze generatie vrouwelijke wetenschappers. Ellemers:

“Velen van hen waren als eerste vrouw benoemd in hun vakgebied. Geen wonder dat deze generatie het gevoel had zich extra te moeten bewijzen door zich af te zetten tegen andere vrouwen. We hoopten dat het effect na verloop van tijd vanzelf zou verdwijnen met de toename van vrouwen in de wetenschap.”

Het Queen Bee-effect zou na 15 jaar nog springlevend zijn. Ellemers:

“In de top van de wetenschap zijn mannen nog altijd veruit de dominante partij, ondanks pogingen om steeds meer vrouwen in deze bovenlaag te krijgen. We zien dat vrouwen die wel de top bereiken zich eenvoudigweg aanpassen aan de masculiene omgeving. Je moet je dan afvragen of Queen Bee wel een geschikte term is, omdat het suggereert dat dit is hoe vrouwen nu eenmaal met succes omgaan.”

Derks:

“ook in andere organisaties blijkt keer op keer dat niet alleen vrouwen, maar ook mannen zich steeds masculiener gedragen naarmate ze in hogere functies zitten. Voor vrouwen vinden we dit opvallend gedrag, maar mannen doen in feite hetzelfde om hogerop te komen – omdat de organisatie dit nu eenmaal vraagt.”

Ellemers en Derks ben ik “tegengekomen” in het kader van mijn onderzoek voor “Feminisme op de werkvloer. Beide dames zijn radicaal feministen, pur sang ‘nurture’ onderzoekers. Dat wil zeggen dat ze uitsluitend de mens in de bestaande omgeving beschouwen en dan enquêtes plegen onder een groot aantal vrouwen, zonder de geestelijke gesteldheid van de betreffende vrouwen te bestuderen. Dat is afkeurenswaardig, want psychologie is onontbeerlijk ter verklaring van menselijk gedrag.

Psychologie is niet enkel een empirische wetenschap. Het gaat immers over het niet-meetbare, over de geest. Psychologie is een geesteswetenschap die niet gaat over dingen, maar over mensen. De mens enkel als een ding beschouwen is onmenselijk. In een totalitaire staat worden mensen als dingen behandeld. Psychologie enkel opgevat als empirische wetenschap bereid zo’n totalitaire staat voor.

Ellemers en Derks betreuren het Queen Bee effect. Vrouwen moeten immers naar de top, meer macht krijgen! “Vrouwen beschrijven zich in de door mannen gedomineerde werkomgeving, in zeer mannelijke termen.” Mannelijke termen! Veel erger dan dat kun je het blijkbaar niet krijgen. Het dominante mannenbolwerk moet gebroken worden! Queen Bee bestrijden past in hun doelstelling:

“topdames, wees eens wat positiever tegenover vrouwen die hogerop willen! Vrouwen moeten immers meer macht krijgen?!

Sociale psychologie is een interessant vakgebied, maar staat slecht bekend door de mishandeling ervan. Sociale psychologie dreigt naar technieken te zoeken om de mens te manipuleren. De empirische psychologische wetenschappen proberen de waarheid te achterhalen door enkel de verschijnselen te kwantificeren. Via experimenten wordt de herhaalbaarheid van de resultaten aangetoond. Deze rationele benadering verhult dat de onderzoeker slechts een beperkt aantal variabelen in beschouwing neemt, zelfs bij gebruik van de meest geavanceerde computerprogramma’s. Indien men toch een model wil hanteren dan dient dit een multi-variantie model te zijn met diverse relevante verklarende factoren en niet slechts één factor als “het ligt aan de beoordelaar”, in dit geval een vrouw op een hoge positie. Ik ga niet zover door te zeggen dat empirie niet thuishoort ter verklaring van menselijk gedrag. Dat doet het naar mijn mening wel, maar niet uitsluitend.

Gedrag dient multidiscplinair bestudeerd te worden: empirie plus gedragspsychologie, zoals bijvoorbeeld door Richard Thaler, Daniel Kahneman, Jonathan Haidt, Phil Bloom, Angela Crott. Belangrijk is ook nature, de evolutionaire psychologie. Ook historisch onderzoek is relevant: hoe komt het dat het vooral mannen zijn die de wetenschap domineren? Hoe komt het dat vooral mannen de top van bedrijven domineren? Hoe komt het dat vrouwen in de wetenschap en bedrijven “new kids on the bloc” zijn. Daar is een interessant historisch antwoord op te geven.

Sociale psychologie, klinische psychologie, gedragseconomie en arbeidsmarkteconomie, historie zijn vakgebieden die bij elkaar horen ter verklaring van gedrag. Het is te betreuren dat Ellemers en Derks zich tot nurture beperken en dan ook nog nurture zonder rücksicht op het verleden en hoe zaken zo gegroeid zijn. Hun resultaat is daardoor oppervlakkig met resultaten die geen hout snijden, onwetenschappelijk. Maar erger: het is indoctrinair en ideologisch beladen onderzoek met navenante uitkomsten. Dat is te betreuren mede omdat de sociale psychologie ideologisch bepaald onderzoek betreft, waarbij vooral mannen in het beklaagdenbankje zitten.

Bekend zijn de kreten Mannenbolwerk en Glazen Plafond, tenslotte uitmondend in een mannen discriminerend Vrouwenquotum. Mevrouw prof. Geert ten Dam, Collegevoorzitter UvA maakt het helemaal bont: “Weg met de witte man“. Ze is een gevaarlijk raciste. Grofschandalige uitspraak. Hoe bestaat het dat ze gehandhaafd wordt? Dit is identiteitspolitiek, wat ik omschreven heb als eigen aan politieke dwang, hetgeen ook fascisme kenmerkt. De achtergronden van Ellemers kennende is het verwonderlijk dat zij als radicaal feministe hierachter staat.

Bestaat het Queen Bee effect? Nee, het is een hoax. Als men andere vakgebieden in beschouwing neemt is de conclusie dat het een fata morgana is. Dat het overwegend mannen zijn in de top van het bedrijfsleven heeft een reden. Mannen en vrouwen verschillen van elkaar qua ‘nature’: het scheelt niet veel, maar toch significant genoeg. Ze hebben een ander lichaam, andere hersens, een andere mindset, ander testosteron. Vrouwen staan per definitie dichterbij hun kinderen dan vaders. Moederschap is groter dan vaderschap.

Sociaal psychologen ontkennen deze evidente verschillen, die wetenschappelijk ondersteund worden. Er is overlap tussen mannelijke en vrouwelijke eigenschappen, en nurture wordt voor vrouwen gunstiger. Vandaar dat we steeds meer vrouwen in de top zien verschijnen. Vrouwen zijn aan een gigantische opmars bezig, vooral in instellingen waar geen tucht van de markt geldt, de winstdoelstelling. Je zult dus zeer weinig vrouwen tegenkomen op een dealingroom: testosteron is een vereiste. Vrouwen kunnen doorklimmen bij instellingen waar ze niet zo snel afgerekend kunnen worden op hun beleid en capaciteiten. Tenzij de vonkenregen te heftig wordt….

Tot slot een voorval uit de actualiteit. Na de hoorzitting van Republikein Amy Cohen Barrett voor haar benoeming als opperrechter, merkte Democraat Leslie McDoo Gordon op:

“women and lawyers ansd judges wear suits, including dresses with jackets. It is not a great look that ACB consistently does not. No male judge would be dressed in less than courtroom attire. It is inappropriate informal.”

Deze opmerking kwam haar op veel afkeuring te staan, zoals van judge Lisa St Pierre:

“judge are you – a woman – seriously criticizing what another woman is wearing? Wow! It is women that hold other women back – not men. I have experienced that my entire life.”

Interessant. Wat wordt hier gezegd? Vrouwen – veel meer dan mannen – beoordelen elkaar op hun uiterlijk, inclusief hun kleding. Mannen willen elkaar vooral te slim af zijn, vrouwen willen elkaar vooral te mooi af zijn. Vrouwen tijdens mijn onderzoek:

“wij kibbelen en zijn snel jaloers op elkaar. Wij vrouwen delen niet graag met een andere vrouw een toppositie als zij veel mooier en jonger is.”

Dat lijkt op Queen Bee, maar is het niet. Het heeft niets met ‘masculien’ te maken. Subjectieve overwegingen als afgunst, nijd, geen concurrentie verdragen, anders dan bij mannen. Dat zal nooit veranderen. Psychologen: pleeg hier onderzoek naar!

Lisa St Pierre:

“It is women that hold other women back – not men. I have experienced that my entire life.”

Het zijn niet mannen die vrouwen van topposities weerhouden, integendeel. Mannen helpen talentvolle vrouwen naar de top. In mijn veertig jarige ervaring in het bedrijfsleven heb ik niet anders mee gemaakt. Dat mannen aan de top zich ‘masculien’ gedragen is generalisatie en zwartmakerij. Ik heb vele mannelijke CEO’s jarenlang van advies mogen dienen, maar masculien gedrag ben ik niet tegengekomen. Ze zijn meestal charmant, innemend en competent. Daar draait het om. Het woord “competentie” komt in de vocabulaire van Ellemers en Derks niet voor. Ze hebben nog nooit in een bedrijf gewerkt. Het zou goed zijn als sociaal psychologen onmenselijk onderzoek staken dat het zwartmaken van mannen op de korrel heeft. Deze radicaal feministen maken niet alleen mannen maar ook topvrouwen zwart.

Ik heb samengewerkt met een topvrouw en ze vroeg me: “Frits, zeg eens eerlijk, vind je mij een Queen Bee”? Ik: “allerminst! Je bent supercompetent, inlevend, coöperatief en benut ieders vaardigheid.”

---

Frits Bosch is macro-econoom en socioloog, auteur van “In Holland staat een huis, onbehagen bij de elite” en “Schaft ook Holland zich af?” “Wereld op een keerpunt” ““Feminisme op de werkvloer.

---

Meer over sociale psychologie vindt u hier.