Eerder deze week stond in de reacties het vermakelijke  commentaar dat Veren of Lood lezen soms net als een psychologisch experiment voelt. Dat is een mooi compliment aan de lenigheid van geest van de redactie, maar het deed me tevens denken aan een psychologisch experiment dat ik veertig jaar geleden op een treinwagon vol verveelde reizigers uitvoerde.

Het is een erg aardig verhaal over de manier waarop je de aandacht van mensen vasthoudt, en het is herkenbaar in de wijze van opereren van Thierry Baudet, om maar eens een knuppel in een met veel tanden gewapend hoenderhok te smijten.

Niet alleen de reizigers op die bewuste zaterdagavond in die treinwagon waren overigens verveeld[1], ikzelf en de leden van mijn schoolschaakteam waren dat eveneens. Wij kwamen terug van een of ander kampioenschap waar we maar matig succesvol hadden gespeeld, en we zaten in de sneltrein van Utrecht naar Rotterdam. Die stopte toentertijd nog niet in Alexanderpolder, zodat er tussen Gouda en Rotterdam CS geen halte was, en ik twintig minuten de tijd had onze treincoupé naar genoegen te manipuleren.

De bron van mijn kennis ben ik intussen reeds lang vergeten, maar ik had ergens iets gelezen over de manier waarop je de aandacht van mensen vast kunt houden, en wat dat voor gevolgen heeft. In de praktijk bleken de halzen en ogen van mijn medereizigers aan het einde inderdaad van elastiek – ze bleven terugkeren naar wat er in onze hoek gebeurde (niets!), maar waarvan ze wisten dat ze misten wat het precies was wat we deden. Het is de mate van geïntrigeerdheid waarom het me hier gaat.

Het experiment
Het proces verliep als volgt: ik stak een vinger op, en wachtte tot voldoende mensen er notie van namen, en trok mijn arm dan weer schielijk naar beneden. Als ik de aandacht van de coupé weer verloren had, stak ik een vinger extra op, en het spelletje herhaalde zich. Er was een groeiende onrust merkbaar wat er na het opsteken van een hand met vijf vingers gebeurde, daarom kostte het aardig wat tijd om voldoende aandacht kwijt te raken alvorens inderdaad zes vingers (met behulp van een extra hand!) op te steken.

Verder dan het opsteken van zeven vingers ben ik als ik het me goed herinner niet gekomen eer we aankwamen op Rotterdam CS. Na dat moment bleven de mensen kijken, loeren via de spiegeling van de coupéruiten et cetera (iemand had zelfs een gaatje geprikt in de krant die hij zat te lezen!) – het hield niet op. Door steeds pas een nieuw aantal vingers op te steken als mensen wegkeken ontstond de situatie dat iedereen dacht te weten dat er iets gebeurde, en raakte gaandeweg vastbesloten er achter te komen dat dat precies was. Door pas vingers op te steken als iedereen wegkeek bleef het mysterie in stand, en zo ook de aandacht van mijn medereizigers.

Conclusie uit experiment
Het is kenmerkend voor de nieuwsgierigheid van mensen dat ze weten willen wat er om hen heen gebeurt – vooral als ze er buiten lijken te worden gehouden. Dat maakt ze fanatieker er achter te komen wat ze hebben gemist. Het gaat er derhalve niet om te zien wat je hebt genist, maar om het idee dat je buitengesloten wordt van iets. Dat is een situatie die mensen hels maken kan.

het spelletje van Baudet
Om nog even op Baudet terug te komen: het is dit spelletje dat hij speelt met kiezers. Door hen voor te houden dat men hen in Den Haag buiten dingen  houdt. Nu is het een gegarandeerd feit dat dat inderdaad gebeurt, en het is ook precies om die reden dat premier Rutte nu in problemen gekomen is met het hem wantrouwende parlement,. Dat parlement wéét dat zaken die zij (mede!) zou moeten beslissen, elders worden gearrangeerd. Het is niet erg om gemanipuleerd te worden, maar de wetenschap dat het gebeurt is onverdraaglijk.

Veel van de woede en het wantrouwen aangaande Mark Rutte is om die reden een egokwestie van potentiële kleine potentaatjes die zich buiten spel gezet voelen. Dat dat de normale gang van zaken is weten ook zij best, maar dat dat voor het oog van de natie wordt gedemonstreerd is voor hen onuitstaanbaar.

Maar ik weet: dit mag allemaal niet gezegd worden. ik zie uit naar uw reacties.

---

1. Die verveeldheid is een factor van belang voor het slagen van het experiment. Dergelijke treinreizen zijn notoir vervelend. Feitelijk zit je – zeker als het al donker is – alleen te wachten tot je arriveert, en dat kan subjectief aardig lang duren. Mensen die verveeld zijn, zijn altijd meer geïnteresseerd in dit soort afleiding dan mensen die ergens druk mee zijn. In een moderne treincoupé kun je dit niet herhalen – meer dan de helft zit op zijn/haar telefoon te loeren, en weet van de wereld verder niet af. Het vakantievliegtuig naar Torremolinos of zoiets is een aardig alternatief, al zal niemand er u dankbaar voor zijn.