Met PS2019 in aantocht begin je goed te zien in wat voor een onzekerheid het CDA verkeert over zichzelf en haar plek in de politiek wereld.

Meer dan welke partij ook is het CDA getroffen door het dilemma van de eigen plaatsbepaling. Dat zie e prachtig als je de partij gaat vergelijken met haar Duitse zusterpartij. Anders dan in Duitsland bevond in Nederland de liberaal geachte VVD zich immer rechts van de christendemocraten. Hetgeen tot gevolg had dat het CDA zich als niet meer dan rechtsige middenpartij moest blijven afficheren. Strategisch hield dat in dat het CDA tot aan Paars 1 nooit buiten de regering viel (met als halve uitzondering het kabinet-Den Uyl, waar één van de drie confessionele partijen buiten bleef). Anderzijds bleven nette nationalistische stromingen ook aan de VVD verbonden. De identiteit van het CDA werd aldus die van het truttige midden. Op eenzelfde manier als D66 zich zo het dynamische midden wist toe te eigenen.

Tien jaar Balkenende
Toen PvdA en VVD zich ten tijde van de eerste paarse kabinetten konden veroorloven het CDA als bruggenbouwer aanvankelijk in te ruilen voor D66, bleek het CDA daarop feitelijk geen weerwoord te hebben. Electoraal herstelde de partij zich pas (tot veler verrassing zelfs) na de moord op Pim Fortuyn, toen politieke truttigheid plotseling een zeer begerenswaardige eigenschap bleek in een land dat even de weg kwijt was. Na tien jaar Balkenende was Nederland er wel weer op uitgekeken, maar het CDA volhardde door van Haersma Buma als leider te kiezen en aan hem vast te houden, ondanks zijn evidente ongeschiktheid de partij weer op de kaart te krijgen.

Dat laatste roept de vraag op in hoeverre daar kansen voor waren? Meer dan de meeste mensen beseffen, maar het trauma van het partijcongres dat besloot in een gedoogconstructie te stappen met de PVV heeft de partij intern nooit weten te adresseren. En dat moest eerst, eigenlijk. Dat de partij dat kabinet opblies en mediaal de schuld bij de PVV parkeerde werd handig gedaan, maar zorgde er tegelijkertijd voor dat het CDA zich niet meer los kon maken van de schizofreen linksige ‘nette mensen’-positie tegenover de PVV. Electoraal blijkt dat een doodlopend slop te zijn.

De ogenschijnlijk zegevierende VVD
En dat terwijl de ogenschijnlijk zegevierende VVD in diezelfde tijd niet één, maar zelfs twee scheuringen beleefde. Niet alleen verloor de VVD haar nationaal-gezinde vleugel (eerst via TROTS, daarna via natuurlijk verloop en verkettering van de PVV), al bleef zij unverfroren poseren als partij waarbij dit gedachtegoed in veilige handen was (waar nog steeds veel onzekere kiezers in trappen ook). Tevens verloor de VVD op weg naar het politieke midden de zakelijk conservatieve vleugel die haar altijd kenmerkte. Ook hiervan wist men de schijn van stabiliteit en rustige voortgang goed op te houden, maar veel van de politieke standpunten verwijderen zich steeds meer van die basis. Hoe lang de klimaathoax het bedrijfsleven zal blijven interesseren is een open vraag nu zij onder vuur komt te liggen, maar afgezien van persoonlijke contacten met (ex-)CEO’s heeft de VVD ook op dit vlak veel ingeleverd. Is het nog de ondernemerspartij van weleer? Geenszins.

PS2019
Waar komt het CDA mee op weg naar 20 maart? “Een hele goede morgen”!! Truttigheid en onzekerheid. Maar tegelijkertijd erger nog: voor de VVD uit bewegend naar links, in een poging de oude verhoudingen stabiel te houden! Maar die oude verhoudingen zijn dood. De grote kans voor het CDA nu is, naar rechts te bewegen en de VVD daarvan definitief af te sluiten. Dat vereist ook te riskeren dat de broze interne verhoudingen weer aan de oppervlakte komen, maar ooit zullen die geadresseerd moeten worden wil het CDA enige toekomst houden. In plaats daarvan beweegt het CDA zich zachtjes schommelend als een matrone in haar nadagen voor de VVD uit naar links. Dat is electoraal niet alleen zelfmoord, maar het is ook teveel respect voor een koers die gedoemd is te eindigen op de schroothoop van de geschiedenis – (een afspiegeling van) die van de huidige VVD. Bovendien komt zij daar steeds vaker de CU tegen. Het is er politiek te druk.

Of het CDA na PS2019 nog een nieuwe kans krijgt? Dat zal afhangen van Dijkhoff en zijn naaste adviseurs de komen jaren. Het vertrek van Rutte zal een rukje naar rechts betekenen (al was het maar om het electoraat het beeld te geven dat de VVD nog steeds is wie zij ooit was). Maar als niemand haar volgt zal zij al snel terug kruipen richting het midden. Als het CDA niet in de tussentijd deze electoraal grote grazige weide weet te veroveren van nette mensen met rechtse instincten, dan zal zij de VVD nooit meer overvleugelen.